Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.) ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄ 1η Σκηνή (437-494): Μονόλογος Μενέλαου

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)

ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Α΄

1^η Σκηνή (437-494): Μονόλογος Μενέλαου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

-        Η είσοδος του Μενέλαου επί σκηνής

§       Αυτο-σύσταση και γενεαλογία του ήρωα – ευχή να μην είχε γεννηθεί

§       το παρελθόν του (Γιατί καυχιέται ο Μενέλαος; Ποιες είναι οι Περιπέτειές του;)

§       το παρόν του  (Ποια είναι τα βάσανά του; Τι τον έφερε στο παλάτι;)

 

Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ – ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ

Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)

Η σκηνική παρουσία (η εμφάνιση) Μενέλαου: «ρακοφορία». Ο Ευριπίδης παρουσιάζει τον Μενέλαο ντυμένο με κουρέλια. Γιατί;

-        εκφράζεται η μεταστροφή της τύχης του Μενέλαου (βασιλιάς – κουρελής-ρακοφόρος)

-        ο Μ. προκαλεί τον οίκτο των Αιγύπτιων και των θεατών

-        στο τέλος θα οπτικοποιηθεί η αλλαγή της κατάστασης (η αποκατάσταση) του ήρωα με νέα αλλαγή ενδυμασίας

-        κάποιοι το θεωρούν κωμικό στοιχείο (υποστηρίζοντας ότι το έργο είναι τραγωδία με καλό τέλος ή τραγικωμωδία)

Μονόλογος

-        Ένας μονόλογος εξ ορισμού είναι αντι-θεατρικός.

Με ποιον τρόπο ο συγκεκριμένος μονόλογος αποκτά ‘θεατρικότητα’ και ενδιαφέρον για τον θεατή;

(με τα κουρέλια και τη δυστυχία που εκφράζει.)

Δραματικός ρόλος της σκηνής (προώθηση της εξέλιξης του μύθου)

-        Ανατρέπει την κακή φήμη που έδωσε ο Τεύκρος για τον θάνατο του Μενέλαου

-        Αποκαλύπτει την ύπαρξη «δεύτερης» Ελένης στη σπηλιά, που είναι το «είδωλο». Έτσι, ο θεατής περιμένει με ενδιαφέρον να δει πώς θα συνταιριαστεί αυτή η πληροφορία με την ‘πραγματικότητα’, δηλαδή την παρουσία της πραγματικής Ελένης στην Αίγυπτο.

Ο μονόλογος του Μ είναι απαραίτητος για να μας ενημερώσει για το παρόν και το παρελθόν του ήρωα.

Τις δύο παραπάνω πληροφορίες δεν μπορεί να τις δώσει κανείς άλλος παρά μόνο ο Μενέλαος.

Τραγική ειρωνεία

-        Ο Μ. αποκαλύπτει ότι έφερε μαζί του την Ελένη, ενώ οι θεατές ξέρουν ότι μαζί του βρίσκεται μια σκιά, ένα είδωλο

-        Ο Μενέλαος δεν γνωρίζει ότι βρίσκεται στον τόπο όπου βρίσκεται η πραγματική Ελένη

Κωμικό, τραγικό, ή ρεαλιστικό στοιχείο;

-        Κάποιοι θεωρούν κωμικό στοιχείο την παρουσία ενός επικού ήρωα με κουρέλια επί σκηνής.

Αποχώρηση Χορού

-        Ο Χορός αποχωρεί για να μη μάθει την ταυτότητα του ήρωα.

 

ΙΙ. ΙΔΕΕΣ

Ο πόλεμος

-        Εδώ το θέμα του πολέμου προσεγγίζεται μέσω του μοτίβου του «ένδοξου στρατιώτη». 

Οι καινοτομίες (= πρωτοτυπίες, επινοήσεις) του Ευριπίδη

-        Ο τυπικός Ευριπίδειος ήρωας: η παρουσία ενός επικού ήρωα με κουρέλια στη σκηνή (ανατροπή της προσδοκίας του θεατή)

Η αντίθεση φαίνεσθαι / είναι

-        Η βασική αντίθεση του έργου εφαρμόζεται στην εμφάνιση και στην τωρινή κατάσταση του Μενέλαου σε σχέση με τη θέση του (βασιλιάς, νικητής) και την καταγωγή του.

-        Η «δεύτερη» Ελένη (είδωλο) στη σπηλιά και η πραγματική Ελένη στην Αίγυπτο.

 

ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ (στοιχεία ήθους)

Ήθος Μενέλαου:

Διαμορφώνουμε μια πρώτη εικόνα για τον άλλο βασικό ήρωα του έργου (λόγια, πράξεις, συναισθ, σκέψεις).

Τον Μενέλαο τον γνωρίζουμε ήδη από τα ομηρικά έπη, είναι ένας επικός ήρωας:

-        Είναι ένας από τους αρχηγούς των Ελλήνων στην τρωική εκστρατεία

-        Είναι ο βασιλιάς της Σπάρτης

-        Είναι ένας πολεμιστής-νικητής-επιζών του Τρωικού πολέμου

ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά έρχονται σε αντίθεση με την παρουσία του Μενέλαου επί σκηνής. 

Ο Μενέλαος έχει χαρακτηριστικά του τυπικού Ευριπίδειου ήρωα:

παρουσιάζεται κουρελής, «ρακοφόρος», δυστυχισμένος, εξαθλιωμένος και απογυμνωμένος από τον επικό ηρωισμό και μεγαλείο. Ο επικός ήρωας γίνεται τραγικός ήρωας:

-        Από ένδοξος βασιλιάς γίνεται ρακένδυτος ναυαγός και ζητιάνος

-        Από νικητής της Τροίας γίνεται «ανέστιος (= χωρίς εστία, σπίτι) και πλάνης (= περιπλανώμενος)», ένας ξένος σε ξένο τόπο.

→ Έχουμε δηλαδή μεταστροφή της τύχης, άγνοια και αυταπάτη, νικητής και νικημένος του πολέμου.

-         Επιπλέον, καυχιέται ότι ήταν αρχηγός των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο – ιδιοποίηση της Τρωικής εκστρατείας (κομπασμός, καυχησιές Μ ή το μοτίβο του «καυχησιάρη στρατιώτη»)

-        Δεν ρωτάει πού είναι, διότι φοράει κουρέλια (υπερηφάνεια και ντροπή)

-        Αναθεματίζει τη γενιά του (εύχεται να μην είχε γεννηθεί)