Τετάρτη 28 Μαΐου 2014

Ο ΚΑΣΠΑΡ ΧΑΟΥΖΕΡ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΗ ΧΩΡΑ



O KASPAR XAOYZER
Διπλό βιβλίο γιατί
ΔΒ Τόπος, Γερμανία, όπου ο ήρωας εργάτης ανειδίκευτος και Ελλάδα, η πατρίδα.
Χρόνος παρελθόν, παρόν, μέλλον.
Ιστορικός χρόνος, μετά το β΄ παγκόσμιο πόλεμο, μετά τον εμφύλιο ως τη δικτατορία του 1967 και την πτώση της με την εισβολή στην Κύπρο του 1974.
ΔΒ Ο συγγραφέας – ήρωας του βιβλίου εμφανίζεται ότι γράφει σε τετράδιο και απευθύνεται σε β΄ συγγραφέα που συμπληρώνει το βιβλίο.
ΔΒ Κύριο θέμα ένας κόσμος που φεύγει και ο καινούριος που οραματίζεται ο συγγραφέας, μια νέα κοινωνία χωρίς περιορισμούς.
ΔΒ Μέσα στα διηγήματα συνυπάρχουν το συλληπτό και το ασύλληπτο,
ΔΒ η πραγματικότητα και η φαντασία, το τελειωμένο πρόσωπο και το ατελείωτο,
ΔΒ η κοινωνία και η μοναξιά, οι νικητές και ηττημένοι της ζωής,
ΔΒ ο κόσμος της φτώχειας που γνωρίζεται στην Ελλάδα με το χρήμα,
ΔΒ ένα βιβλίο τελειωμένο και μισοτελειωμένο,
ο συγγραφέας που πεθαίνει με τα πρόσωπα του έργου του σ’ ένα κόσμο που χάνεται.
ΔΒ Και τότες έρχεται ο συγγραφέας… Ο δεύτερος Φάουστ του Γκαίτε νέος, γερός και γενναίος την είχε βρει την Ελένη του για κείνο το εξαίσιο ζευγάρωμα των Νέων Καιρών. ….Απόμεινε το ζευγάρωμα του θανάτου. Η Τέχνη η δική του πεθαίνει. Άνοιξε τις χούφτες του και τα κομμένα μαλλιά της σκορπιστήκανε στον αέρα. Τέλος.
ΔΒ Οι άνθρωποι που ζητούνε το ανεκπλήρωτο, το άγνωστο μέλλον, μια καινούρια ανθρώπινη κοινωνία, αυτό αποτελεί το όραμα του Δημήτρη Χατζή.



ΘΕΜΑΤΙΚΑ  ΚΕΝΤΡΑ

Δ. Χατζής
Μετανάστευση Αποξένωση από την πατρίδα
Απώλεια εθνικής και κοινωνικής ταυτότητας

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ   ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ   ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Το επιλεγµένο απόσπασµα συνιστά ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα της ρεαλιστικής γραφής του ∆ηµήτρη Χατζή, η οποία έχει ως επίκεντρο της την παρατήρηση του κοινωνικού περιβάλλοντος. Ο συγγραφέας αναπαριστά πειστικά το λόγο ενός λαϊκού προσώπου που, ως µετανάστης στη Γερµανία, διαπιστώνει την απώλεια της προσωπικής αλλά και της εθνικής του ταυτότητας.
Ο τίτλος: Το κεφάλαιο[1][3] από όπου προέρχεται το απόσπασµα έχει τον τίτλο «Ο Κάσπαρ Χάουζερ στην έρηµη χώρα». Όπως εξηγεί ο συγγραφέας, «ο Κάσπαρ Χάουζερ ήταν ένα παιδί που βρέθηκε στη Γερµανία, µέσα στο δάσος. Βρέθηκε - δεν ήρθε. Και µεγαλωµένο πια, παλικάρι, δεν ήξερε να µιλήσει καθόλου - καµιάν ανθρώπινη γλώσσα. Όχι πως ήταν βουβό - να µιλήσει δεν ήξερε. Φαινότανε δηλαδή πως είχε ζήσει χωρίς τους ανθρώπους, µακριά τους - δεν είχε µιλήσει µε τους ανθρώπους, δεν τους ήξερε. Κανένας δεν έµαθε πώς έζησε τόσα χρόνια, πού κρυβόταν, πως δε βρήκε ποτέ τους ανθρώπους».
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ως τίτλο του κεφαλαίου το όνομα αυτού του παιδιού με τον προσδιορισμό στην έρημη χώρα, γιατί θεωρεί ότι υπάρχουν κοινά στοιχεία ανάμεσα στον ήρωα του τον Κώστα, και στον Κάσπαρ Χάουζερ. Μελετώντας το απόσπασμα διαπιστώνουμε ότι και οι δύο, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, βρέθηκαν σε μια χώρα ξένη, άγνωστοι ανάμεσα σε αγνώστους, όπου όλοι οι άλλοι μιλούν μια γλώσσα που τους είναι ακατανόητη και δεν έχουν κανέναν να τους περιμένει. Η χώρα στην οποία υποχρεώνονται να ζήσουν είναι γι αυτούς ουσιαστικά μια έρημη χώρα, αφού δεν επικοινωνούν με τους ανθρώπους και βιώνουν ο καθένας τη δική του μοναξιά.
Και για τους δύο η έννοια πατρίδα είναι ασαφής και ακαθόριστη: ο Κώστας δεν έχει κανένα δεσμό με την πατρική γη (Σαν να ναι το σπίτι μου εδώ, εδώ κι η πατρίδα μου, το κανένα σπίτι μου, η καμιά μου πατρίδα) και ο Κάσπαρ Χάουζερ, μεγαλωμένος στο δάσος σαν αγρίμι, δε νιώθει να ανήκει πουθενά, δεν έχει σπίτι και πατρίδα.

Ο Κώστας: Είναι ο μοναδικός ήρωας και αφηγητής του κειμένου, ένα λαϊκό πρόσωπο που, ζώντας στη Γερμανία ως μετανάστης, συνειδητοποιεί ότι χάνει σιγά σιγά τον εαυτό του και την εθνική του υπόσταση και ταυτότητα. Ζει μονότονα, χωρίς η ζωή του να παρουσιάζει κάποιο ενδιαφέρον και αδυνατεί να προσαρμοστεί στους ρυθμούς ζωής της ξένης πόλης όπου εργάζεται. Η αυτοπεποίθηση του είναι χαμηλή και δεν έχει σε μεγάλη εκτίμηση τον εαυτό του, μια μονάδα χαμένη μέσα στο πλήθος των πολλών και των αγνώστων, που η μοναδική του συντροφιά είναι λίγοι συμπατριώτες του μετανάστες, ενώ έχει διακόψει τους δεσμούς με την πατρίδα του. Η αίσθηση της μοναξιάς που τον διακατέχει τον αναγκάζει να χαράξει ο ίδιος το πικρόχολο, γεμάτο αυτοσαρκασμό και αυτοπεριφρόνηση επίγραμμα της επιτύμβιας στήλης του.
 Μια σχηματική παράσταση του προβλήματος του ήρωα επιχειρείται παρακάτω:


Το παρελθόν του ήρωα: Στο δεύτερο κεφάλαιο του µυθιστορήµατος Tο διπλό βιβλίο ο Χατζής αναπτύσσει το θέµα του ελληνικού παρελθόντος του Κώστα. Καταγόταν από ένα αποµονωµένο χωριό του νοµού Μαγνησίας, τη Σούρπη. ∆εν έµαθε γράµµατα και πριν φύγει µετανάστης στη Γερµανία, εργαζόταν σ’ ένα µικρό εργαστήριο ξυλείας στο Βόλο. Οι γονείς του πέθαναν και η µοναδική αδερφή του παντρεύτηκε κι έφυγε από το πατρικό τους σπίτι. Στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, ο Κώστας, έχοντας χάσει τους δεσµούς µε τις ελληνικές καταβολές του, αδυνατεί να προσαρµοστεί στον καινούριο κόσµο. Η ανάμειξη κάθε είδους φυλών, τα µεγάλα πληθυσµιακά µεγέθη και οι ανεξιχνίαστοι για τον ίδιο µηχανισµοί αυτού του κόσµου µεταδίδουν στον Κώστα την αίσθηση ότι η ταπεινή του ύπαρξη εξισώνεται µε τις διαστάσεις ενός µικροβίου και τον οδηγούν στη συναισθηµατική ανάγκη να συντάξει ο ίδιος το πικρόχολο και αυτοσαρκαστικό επίγραµµα της επιτύµβιας στήλης του.



1η ενότητα,
§1-2: Ο Κώστας διηγείται πως κάθε βράδυ που τελειώνει τη δουλειά του στο εργοστάσιο διασχίζει τη λεωφόρο και σταματά μπροστά στο κατάστημα της ΑΟΥΤΕΛ, του εργοστασίου όπου εργάζεται και το οποίο κατασκευάζει λαμπτήρες. Κοιτάζει προσεκτικά τη βιτρίνα με τις λάμπες, σκέπτεται τον κόπο που έχει καταβάλει για να κατασκευαστούν και πως κάθε μια από αυτές τις λάμπες περιέχει ένα κομμάτι του εαυτού του και των υπόλοιπων εργαζομένων

2η ενότητα,
§3-5: Περιδιαβαίνοντας τη λεωφόρο, ο αφηγητής παρατηρεί ότι στην πόλη που μένει τίποτα δεν συμβαίνει, τίποτα δεν αλλάζει και όλα μένουν στάσιμα και αναλλοίωτα. Οι ίδιος περπατά πάντα με το κεφάλι σκυμμένο κοιτάζοντας τον κόσμο που περπατά πάνω – κάτω στη λεωφόρο και σκέπτεται πως όλοι του είναι άγνωστοι και πως εκείνος δεν έχει ούτε προορισμό ούτε πατρίδα. Γι’ αυτό το λόγο αναθέτει στον συγγραφέα να φροντίσει να του τοποθετήσουν κάποτε μια επιτύμβια πλάκα στο σπίτι που μένει και να γράφει πως εκεί έζησε ο πιο ξένος από όλους τους ξένους αυτής την άξενης πόλης.

Νοηματικές ενότητες / Eπιμέρους πλαγιότιτλοι1η ενότητα,
§1-2 «Για να πάω.. το μίνι λαμπιόνι»: Η μονοτονία της ζωής του αφηγητή και η χαμηλή εκτίμηση για τον εαυτό του.
2η ενότητα,
§3-5 «Αφήνω το κατάστημα… της πολιτείας των ξένων»: Η μοναξιά του αφηγητή μέσα στο αφιλόξενο περιβάλλον.
E. TEXNIKH – TEXNOTPOΠIA TOY EPΓOY
i) Ύφος / Μορφή
Το κείμενο είναι δοσμένο με ρεαλισμό και απλότητα. Δεν περιγράφονται γεγονότα ούτε υπάρχει δράση και πλοκή, αλλά επικρατεί ο αφηγηματικός τρόπος γραφής. Ο συγγραφέας επικεντρώνει τη ματιά του στην ψυχολογική κατάσταση του ήρωά του, που την αποδίδει είτε με συμβολικές εικόνες («Μας έδειχναν μια στάλα νερό… Από μέσα το δικό μου μικροβιάκι πρέπει να με βλέπει κολοσσό… απέξω βλέπω τον εαυτό μου  στην πραγματική του διάσταση…») είτε με πικρόχολα και σαρκαστικά σχόλια («Και να φροντίσεις εσύ … να μου βάλουνε κάποτε και μια πλάκα… πως εδώ κατοίκησε κάποτε ο ξενότερος…»


Η γλώσσα του αποσπάσματος είναι η απλή δημοτική εμπλουτισμένη με λαϊκό λεξιλόγιο («σκολάσω», «ρεκλάμες», «αποκεί» «φκιάχνουμε» κ.α.). Οι προτάσεις του κειμένου είναι βραχυλογικές, ενώ ο μακροπερίοδος λόγος χρησιμοποιείται κυρίως για τις περιγραφές εικόνων. Ο συγγραφέας δεν αναλύει ψυχολογικά με λεπτομέρειες τον χαρακτήρα του ήρωά του, αλλά εκφράζει τον ψυχισμό του με σύντομη, άμεση και περιεκτική διατύπωση μαζί με την αξιοποίηση διάφορων εκφραστικών μέσων( εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κ.α.).



Παρασκευή 11 Απριλίου 2014

ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ




ΣΧΟΛΙΑ ΣΕ ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ                                                                                                                 Σελ1      

ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ

1.     Τι ονομάζουμε Παραλογές;
Οι παραλογές είναι πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια. Μοιάζουν με μικρά έπη, με τη διαφορά ότι δεν εξυμνούν κατορθώματα ηρώων, αλλά αφηγούνται τις δραματικές περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών. Μπορούμε να πούμε ότι είναι μικρά δραματικά παραμύθια γραμμένα σε στίχους με αρχή, εξέλιξη και τέλος.
Το περιεχόμενό τους είναι πλαστό.
2.     Από πού αντλούν τα θέματά τους οι Παραλογές;
α) από αρχαίους μύθους, παραδόσεις, δεισιδαιμονίες, μαγικές τελετές κτλ.
β) από δραματικά περιστατικά της κοινωνικής ζωής (άτυχοι έρωτες, προδοσίες, φόνοι, εκδικήσεις κτλ.)
γ) από δραματικές εθνικές και ιστορικές μνήμες (σφαγές, λεηλασίες, αλώσεις πόλεων κτλ.)
3.     Πώς επιτυγχάνεται στις Παραλογές η δραματοποίηση της αφήγησης;
α) με τη γρήγορη δράση (ο αφηγητής δεν επιμένει σε λεπτομέρειες αλλά συνδέει μόνο τα κύρια επεισόδια μεταξύ τους).
β) με το διάλογο, που μπαίνει στα καίρια σημεία της διήγησης.

ΤΟΥ ΓΙΟΦΥΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (Δημοτικό)

Ø Λεξιλόγιο:
αποταχύ= το πρωινό
πάρωρα= νωρίς, πριν την ώρα
γιόμα= το μεσημέρι

Ø Θέμα: Είναι η θυσία της γυναίκας του πρωτομάστορα για το στερέωμα και το στοίχειωμα της γέφυρας που εκείνος έχτιζε ( και –αν θέλουμε να εμβαθύνουμε- η ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας για την ωφέλεια του συνόλου).
Ø Ένας πανάρχαιος θρύλος που αναφέρεται στο στοίχειωμα ανθρωπίνου πλάσματος για να στερεωθεί ένα κτίσμα.
[Θρύλος= φανταστική ιστορία που πλάθει ο λαός με βάση τα πιστεύω και τις δοξασίες του.]
o   Ποια είναι η κεντρική ιδέα που κρύβεται πίσω από το συγκεκριμένο θρύλο;
o   Αντίστοιχες περιπτώσεις στη μυθολογία ή τη λογοτεχνία.

Ø Χωρισμός σε σκηνές(ενότητες):
o   Στ. 1-13: ο θρήνος των μαστόρων, το αδιέξοδο  και η επιταγή της μοίρας με την  υπόδειξη του πουλιού.
o   Στ. 14-32: η εξαπάτηση της ανυποψίαστης γυναίκας (πρόσκληση και άφιξη της λυγερής, το ψάξιμο του δαχτυλιδιού).
o   Στ. 33-34: το χτίσιμο της λυγερής.
o   Στ.35-40:το παράπονο και η κατάρα της λυγερής.
o   Στ.41-46:μετατροπή της κατάρας σε ιδιότυπη ευχή.

Ø Εντοπισμός:
o   χαρακτηριστικών στοιχείων του δημοτικού τραγουδιού.

-χρήση συμβατικών αριθμών 45,60 (είναι και οι δύο πολλαπλάσια του 3) και στο στ.36 τον αριθμό 3.
-ο νόμος των τριών (στ.11,33-34,37-38)
-επανάληψη στίχων
-το μοτίβο των πουλιών που μιλάνε σαν άνθρωποι
-τυπικός στίχος
-ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος

o   μαγικών και εξωλογικών στοιχείων.

1.Η γέφυρα που γκρεμίζεται χωρίς καμία φανερή αιτία και μόνο τις βραδινές ώρες.
2.Το πουλί που εμφανίζεται για να δώσει τη λύση στο πρόβλημα , το οποίο μιλάει σαν άνθρωπος.
3.Το ίδιο πουλί (ή κάποιο άλλο) που μεταφέρει το μήνυμα στη λυγερή.
4.Η κατάρα που δίνει η λυγερή.
5.Η ευχή που δίνει η λυγερή.



Ø Τεχνική:
o   Το τραγούδι είναι αφηγηματικό, με γρήγορη εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου.
o   Η μεγάλη έκταση των διαλογικών μερών και η γρήγορη δράση δίνουν στο τραγούδι θεατρική μορφή.
o   Εικόνες: πολλές παραστατικές εικόνες, ακουστικές και οπτικές.





Ø Τα πρόσωπα:
o   Η δραματική σύγκρουση που συντελείται στα πρόσωπα.
Εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθηματικές μεταπτώσεις του πρωτομάστορα
Ø Ο πρωτομάστορας –όπως και η λυγερή, η γυναίκα του- βιώνει μια δραματική σύγκρουση στην ψυχή του (=πάλη ανάμεσα σ’αυτό που θέλουν και σ’αυτό που πρέπει να κάνουν). Αυτή η εσωτερική σύγκρουση στην ψυχή τους συντελείται με την εσωτερική πάλη τους, δηλαδή με τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν αλλά και με τις εναλλαγές των συναισθημάτων τους. Έτσι, ο πρωτομάστορας στο στ. 14 του θανάτου πέφτει, δηλαδή δοκιμάζει τον πόνο στον έσχατο βαθμό, με την ιδέα ότι πρέπει να δεχτεί να θυσιάσει τη γυναίκα του. Έτσι συγκρούονται μέσα του η αγάπη που νιώθει γι’αυτήν με το καθήκον που έχει απέναντι στο έργο που ανέλαβε να φέρει εις πέρας αλλά και απέναντι στο κοινωνικό σύνολο αφού πρόκειται για ένα σημαντικό κοινωνικό έργο. Αποφασίζει αμέσως και χωρίς δισταγμό. Και τότε όμως λυπάται τη γυναίκα του αφού ζητά από το πουλί να της πει να μη βιαστεί να πάει στο γεφύρι, σα να θέλει να καθυστερήσει το μοιραίο. Στη συνέχεια ,(στ.22 ραγίζεται η καρδιά του),έρχεται το συναίσθημα της συμπόνιας όταν τη βλέπει να φτάνει ανυποψίαστη. Και πάλι όμως η δεοντολογία νίκησε την αγάπη αφού ο πρωτομάστορας  δεν υποκύπτει στα παρακάλια της γυναίκας του να την ανεβάσει πάνω, απεναντίας πρωτοστατεί στη θανάτωσή της. (ρίχνει το μέγα λίθο)
Ø Εσωτερικές συγκρούσεις και συναισθηματικές μεταπτώσεις της λυγερής


o   Ο πρωτομάστορας και η γυναίκα του τραγικά πρόσωπα. Αιτιολόγηση.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ
1.     Ο Κ. Δημαράς θεωρεί τις Παραλογές παραμύθια βαλμένα σε στίχους. Να βρείτε στο τραγούδι «Του γιοφυριού της Άρτας» τα στοιχεία που δικαιολογούν αυτή την άποψη.
2.     Να εντοπίσετε στο τραγούδι αυτό χαρακτηριστικά στοιχεία του δημοτικού τραγουδιού.



ΚΡΗΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Ø  Η άνθιση της λογοτεχνίας στην Κρήτη τον 17ο αι. οφείλεται:
o   Στη μεγάλη ποιητική παράδοση που έχει η Κρήτη.
o   Στο γεγονός ότι είναι η μοναδική ελληνική περιοχή (με εξαίρεση τα Επτάνησα) που δεν είναι τουρκοκρατούμενη.
o   Στην επαφή με τη Δύση και κυρίως με την Ιταλία.
Ø  Το λογοτεχνικό είδος που αναπτύχθηκε περισσότερο είναι το θέατρο.
Ø  Γεώργιος Χορτάτσης:
o   Γύπαρης ή Πανώρια
o   Ερωφίλη
o   Κατσούρμπος (κωμωδία)
Ø  Άλλες δύο σπουδαίες κωμωδίες:
o   Ο Φορτουνάτος του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου
o   Ο Στάθης (άγνωστου ποιητή)
Ø  Βιτσέντζος Κορνάρος:
o   Θυσία του Αβραάμ
o   Ερωτόκριτος
Ø  Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους (1669) η λογοτεχνική παραγωγή σταματά, για να συνεχιστεί στις αρχές του 19ου αι. στα Επτάνησα.

Β. Κορνάρου, Ερωτόκριτος

Ø  Ο Ερωτόκριτος είναι πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα. Διαφέρει από το Έπος στο ότι δεν αφηγείται κατορθώματα ηρώων, αλλά την αγάπη δύο νέων. Συμπληρωματικά μόνο αφηγείται και «ταραχές των αρμάτων». Ανήκει στο είδος της έμμετρης μυθιστορίας.

Ø  Απόσπασμα 1 (Γ΄, στ. 891-936):
o   Θέμα: Το προξενιό του Πεζόστρατου και η άρνηση του βασιλιά.
o   Θεματικές ενότητες:
§  (στ. 891-898): Οι σκέψεις του Πεζόστρατου και ο σχεδιασμός της τακτικής που θα ακολουθήσει.
§  (στ. 899-910):Η επιχειρηματολογία του Πεζόστρατου.
§  (στ. 911-919): Ο Πεζόστρατος νικά τους δισταγμούς του και κάνει την πρόταση.
§  (στ. 920-935): Η αρνητική απάντηση του βασιλιά.
o   Τεχνικές της αφήγησης:
§  Ο ποιητής συνδυάζει έντεχνα την τριτοπρόσωπη αφήγηση ενός παντογνώστη αφηγητή με το διάλογο.
§  Με αυτόν τον τρόπο:
·        Προσδίδει θεατρικό χαρακτήρα στο έργο του, επιταχύνει την εξέλιξη και αυξάνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.
·        Ταυτόχρονα, αποκαλύπτει και αναλύει τις βαθύτερες σκέψεις του Πεζόστρατου.
o   Οι αντιλήψεις των δύο προσώπων:
§  Τα επιχειρήματα του Πεζόστρατου.
§  Εξήγηση της άρνησης του βασιλιά.
§  Γιατί απαγορεύει στον Πεζόστρατο να γνωστοποιήσει το προξενιό.
§  Χαρακτηρισμός των προσώπων.
o   Στοιχεία της εποχής:
§  Κοινωνική διαφορά
§  Η δύναμη της βασιλικής βίας
§  Οι αξίες της γνώσης και της αρετής

Ø  Απόσπασμα 2 (Δ΄, 1003-1038):
o   Θέμα: Η μάχη Αθηναίων και Βλάχων – Η είσοδος του Ερωτόκριτου στη μάχη.
o   Θεματικές ενότητες:
§  (στ. 1003-1020):Η συμπλοκή των στρατευμάτων και η απόφαση του Ερωτόκριτου να πάρει μέρος στη μάχη.
§  (στ. 1021-1038): Οι Βλάχοι τρέπουν σε φυγή τους Αθηναίους, όταν ο Ερωτόκριτος μπαίνει στη μάχη.
o   Γλώσσα και στιχουργική τεχνική.
o   Εκφραστικά μέσα: εικόνες (οπτικές, ακουστικές και κινητικές), ασύνδετο σχήμα, υπερβολή, εκτεταμένες παρομοιώσεις.

Ø  1ο Θέμα προς εξέταση: Τα επικά στοιχεία του Ερωτόκριτου (κυρίως στο απόσπασμα 2).
o   Ομηρική επίδραση: οι εκτεταμένες παρομοιώσεις.

Ø  2ο Θέμα προς εξέταση: Σχέση του Ερωτόκριτου με το δημοτικό τραγούδι:
o   Στίχος: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (με τη διαφορά ότι είναι ομοιοκατάληκτος και δεν έχει τομή στην όγδοη συλλαβή)
o   (Πολλές φορές) χωρισμός σε δύο ημιστίχια που το ένα συμπληρώνει το άλλο: «Δίδου αναπνιά στα βούκινα, τσι σάλπιγγες φυσούσι/ πάγει η λαλιά στον ουρανό, τα νέφη αντιλαλούσι».
o   Οι διασκελισμοί είναι σπάνιοι.
o   Τυπικές γνωμικές φράσεις: «Εκείνη η μέρα επέρασε κι η άλλη ξημερώνει»
o   Οι εικόνες σχετίζονται με τις τυπικές εικόνες των δημοτικών τραγουδιών
o   Η γλώσσα σχετίζεται με τη γλώσσα των ακριτικών και ριζίτικων τραγουδιών της Κρήτης.
o   Ο λόγος λαϊκός, κυριαρχείται από ουσιαστικά, ενώ αποφεύγονται τα επίθετα.





Οδυσσέα Ελύτη, Από το «Άξιον εστί» (Η πορεία προς το μέτωπο)

Ø Άξιον εστί:
o   Μεγάλη σύνθεση που αποτελείται από πεζά και ποιητικά μέρη (αναγνώσματα και άσματα)
o   Αποτελεί ποιητική σύνοψη της ιστορίας της Ελλάδας
o   Τρεις ενότητες:
§  Γένεσις –>  η δημιουργία
§  Πάθη –> τα ιστορικά παθήματα
§  Δοξαστικόν –> η δόξα
o   Έντονη επίδραση από την εκκλησιαστική παράδοση και υμνογραφία
o   Το ανάγνωσμα αυτό ανήκει στα Πάθη

Ø Νοηματικές ενότητες:
o   Ξημερώνοντας τ’ Αγιαννιού ... των πολυβόλων: η διαταγή
o   Νύχτα πάνω στη νύχτα ... καθώς μες στην ψυχή μας: η πορεία
o   Κι’ ότι ήμασταν ... φωτοβολίδες: κοντά στο μέτωπο

Ø Το θέμα του αναγνώσματος δηλώνεται από τον τίτλο: Πορεία προς το μέτωπο

Ø Θέμα για συζήτηση: Η συμμετοχή του Οδυσσέα Ελύτη στον πόλεμο του 1940.

Ø Θέματα για ανάλυση και σχολιασμό:
o   Τόπος και χρόνος της πορείας
o   Αντίθεση:
§  κατάσταση στα μετόπισθεν
§  συνθήκες της πορείας
o   Πώς επιδρά ο πόλεμος στη ψυχοσύνθεση των ανθρώπων
o   Η ευαισθησία του ποιητή απέναντι στη φύση
o   Η συμμετοχή των νεκρών του παρελθόντος στην πορεία
o   Πώς καταλαβαίνουν οι στρατιώτες ότι πλησιάζουν στο μέτωπο;

Εργασία: Με ποιες αντιθέσεις ο ποιητής κάνει φανερή τη διαφορά ειρήνης και πολέμου;





Β. Κορνάρου, Ερωτόκριτος

Ø Ο Ερωτόκριτος είναι πολύστιχο αφηγηματικό ποίημα. Διαφέρει από το Έπος στο ότι δεν αφηγείται κατορθώματα ηρώων, αλλά την αγάπη δύο νέων. Συμπληρωματικά μόνο αφηγείται και «ταραχές των αρμάτων». Ανήκει στο είδος της έμμετρης μυθιστορίας.

Ø Απόσπασμα 1 (Α΄, στ. 1-10)
o   Ο ποιητής ορίζει το θέμα του: είναι ο έρωτας του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.
o   Στους 6 πρώτους στίχους τονίζει ποιοι παράγοντες τον παρακίνησαν να γράψει:
§  Οι μεταβολές της τύχης
§  Ο πόλεμος
§  Η δύναμη του έρωτα
§  Η φιλία
o   Τις μεταβολές της τύχης τις παρουσιάζει με την μεταφορική εικόνα του τροχού που ανεβοκατεβαίνει.

Ø Απόσπασμα 4 (Α΄, στ. 301-313)
o   Θέμα: το σταδιακό φούντωμα του έρωτα του Ερωτόκριτου προς την Αρετούσα.
o   Για να το δείξει ο ποιητής χρησιμοποιεί τρεις παραστατικές εικόνες:
§  Μια μεταφορική εικόνα από την ανάπτυξη των φυτών.
§  Με προσωποποίηση του Έρωτα, ο οποίος ρίχνει τα ξύλα στο καμίνι.
§  Μια παρομοίωση του πουλιού που βγαίνει από το αυγό.
·        Αναφορικό και δεικτικό μέρος της παρομοίωσης – ομοιότητα με τις ομηρικές παρομοιώσεις

Ø Απόσπασμα 6 (Δ΄, στ. 1742-1780)
o   Θέμα: η μονομαχία του Ερωτόκριτου με τον Άριστο.
§  Στ. 1-6: η κρισιμότητα της αναμέτρησης και η αγωνία των θεατών
§  Στ. 7-24: η περιγραφή της μονομαχίας
§  Στ. 24-32: ο διάλογος των δύο ηρώων
o   Ομοιότητες με τις ομηρικές μονομαχίες:
§  Η απόφαση να κριθεί ο πόλεμος από τη μονομαχία (βλ. μονομαχία Μενελάου – Πάρη στο Γ΄ της Ιλιάδας)
§  Οι δύο στρατοί που παρακολουθούν με αγωνία (βλ. επίσης, Ιλιάδα, Γ΄ 340 κ.ε.)
§  Ο διάλογος των δύο μονομάχων (βλ. μονομαχία Αίαντα – Έκτορα, Ιλιάδα, Η΄ 226 κ.ε.)
§  Η περιγραφή της αποτυχημένης επίθεσης του Άριστου που είχε ως θύμα το άλογο είναι αποτέλεσμα έντονης ομηρικής επίδρασης (βλ. Ιλιάδα, Π΄ 733 κ.ε.)
§  Η ειρωνεία του στίχου «πλιο δεν γυρεύγει ουδ’ άχερα ουδέ ταγή να τρώγη» είναι πολύ συνηθισμένη στον Όμηρο (βλ. Ιλιάδα, Π΄ 743-44: «και κύλησε σα βουτηχτής στο χώμα / απ’ τ’ ώριο αμάξι, κι απ’ τα κόκαλα ξεχύθηκε η ψυχή του»)
o   Χαρακτηρισμός προσώπων

Ø Θέμα προς εξέταση: σχέση του Ερωτόκριτου με το δημοτικό τραγούδι:
o   Στίχος: ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (με τη διαφορά ότι είναι ομοιοκατάληκτος και δεν έχει τομή στην όγδοη συλλαβή)
o   (πολλές φορές) χωρισμός σε δύο ημιστίχια που το ένα συμπληρώνει το άλλο: «μ’ όλες τον εμοιράνασι, μ’ όλες τον εστολίσα»
o   Απουσία διασκελισμού
o   Τυπικές γνωμικές φράσεις: «το καλοκαίρι δροσερό και το χειμώνα κάψα»
o   Οι εικόνες σχετίζονται με τις τυπικές εικόνες των δημοτικών τραγουδιών
o   Η γλώσσα σχετίζεται με τη γλώσσα των ακριτικών και ριζίτικων τραγουδιών της Κρήτης





ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ

Ø  Οι ανάπτυξη της λογοτεχνίας στα Επτάνησα οφείλεται:
o   Στο γεγονός ότι τα Επτάνησα δεν γνώρισαν τουρκική κατοχή.
o   Στην επαφή με τον ευρωπαϊκό πολιτισμό (γνώρισαν βενετική, γαλλική και αγγλική κατοχή).
o   Στην επίδραση από την Κρητική λογοτεχνία (πολλοί λογοτέχνες μετά την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους (1669) κατέφυγαν στα Επτάνησα)

Ø  Επειδή οι Επτανήσιοι λογοτέχνες παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά στα θέματα και στην τεχνοτροπία, τους κατατάσσουμε στην ίδια Σχολή.

Ø  Δηλαδή: Σχολή ονομάζεται ένα σύνολο καλλιτεχνών οι οποίοι παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά στα θέματα και στην τεχνοτροπία.

Ø  Οι Επτανήσιοι λογοτέχνες διακρίνονται σε:
o   Προσολωμικούς: τους πρόδρομους της εμφάνισης του Σολωμού,
o   Σολωμικούς: τους σύγχρονους και μεταγενέστερους του Σολωμού, που επηρεάζονται απ’ αυτόν,
o   Εξωσολωμικούς: όσους δεν επηρεάζονται από τον Σολωμό, αν και είναι σύγχρονοί του.

Ø  Οι κορυφαίοι Επτανήσιοι λογοτέχνες:
o   Διονύσιος Σολωμός
o   Ανδρέας Κάλβος
o   Αριστοτέλης Βαλαωρίτης

Ø  Αξίζει να γνωρίζουμε:
o   Λορέντζος Μαβίλης: ήρωας ποιητής, σκοτώθηκε αγωνιζόμενος για την απελευθέρωση της Ηπείρου στον Δρίσκο το 1912.
o   Γεώργιος Τερτσέτης: ένας από τους δύο δικαστές που αρνήθηκε να υπογράψει τη θανατική καταδίκη του Κολοκοτρώνη. Αργότερα κατέγραψε τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη.
o   Ιάκωβος Πολυλάς: επιμελήθηκε τα χειρόγραφα και εξέδωσε τα Ευρισκόμενα του Σολωμού.
o   Ανδρέας Λασκαράτος: σατιρικός ποιητής, με κριτικό και έντονα δηκτικό λόγο.

Ø  Τα θέματα της Επτανησιακής Σχολής:
o   Πατρίδα
o   Φύση
o   Γυναίκα
o   Έρωτας

Ø  Τεχνοτροπία:
o   Ομοιότητες στη μορφή των ποιημάτων:
q  Η χρήση της δημοτικής γλώσσας
q  Το γεγονός ότι επιμελούνται με ιδιαίτερη φροντίδα τη μορφή των έργων τους, επιδιώκοντας την τελειότητα του στίχου και της μορφής
q  Γι’ αυτό βέβαια είναι και ολιγογράφοι (το έργο τους δεν καταλαμβάνει μεγάλη έκταση).

Δ. Σολωμός, Από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους (Σχεδίασμα Β΄, απόσπασμα 1)

Ø Οι Ελεύθεροι πολιορκημένοι, ένα από τα σημαντικότερα ποιητικά έργα του Σολωμού, βρέθηκαν από τον Ιάκωβο Πολυλά στα κατάλοιπα του Σολωμού. Η σύνθεσή τους είχε γίνει σε τρία σχεδιάσματα.
Ø Το έργο αναφέρεται στην δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, την οποία ο Σολωμός μπορούσε να δει από την Ζάκυνθο, στην οποία βρισκόταν εκείνη την περίοδο.
Ø Θέμα του έργου είναι η αντιμετώπιση από τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες μιας σειράς δυσκολιών, με αποτέλεσμα την κατάκτηση της εσωτερικής τους ελευθερίας (βλ. τους στοχασμούς του ποιητή). Έτσι κατανοείται και ο αντιφατικός τίτλος «Ελεύθεροι πολιορκημένοι».
Ø Στο απόσπασμα αυτό οι πολιορκημένοι (άντρες και γυναίκες) έχουν να αντιμετωπίσουν την πείνα.
Ø Δομή:
o   Στ. 1-3: η αντιμετώπιση της πείνας από τη γυναίκα-μάνα.
o   Στ. 4-6: η αντιμετώπιση της πείνας από τον άντρα-πολεμιστή.
Ø Η πείνα ως εμπόδιο για την κατάκτηση της εσωτερικής ελευθερίας φαίνεται μέσα από τις εικόνες και τα άλλα εκφραστικά μέσα (μεταφορές, παρηχήσεις, αντιθέσεις) που χρησιμοποιεί ο ποιητής.
Ø Κυρίως φαίνεται από την επίδραση που ασκεί στη γυναίκα-μάνα και τον άντρα-πολεμιστή, οι οποίοι εξαιτίας της πείνας αδυνατούν να εκπληρώσουν τους βασικούς τους ρόλους: η γυναίκα τα καθήκοντα της μάνας και ο άντρας τα καθήκοντα του πολεμιστή.

Ø Η εικόνα της μάνας:
o   Η τρομακτική σιωπή που επικρατεί στην πεδιάδα αποδίδεται με το επίθετο «άκρα» και τη μεταφορά «του τάφου σιωπή».
o   Την ησυχία διακόπτει τα λάλημα του πουλιού. Ο ήχος αισθητοποιείται με την παρήχηση του «λ» και του «π».
o   Η αντίθεση πουλί-μάνα εισάγει το θέμα της πείνας: το πουλί λαλεί χαρούμενο που βρήκε σπυρί, ενώ η μάνα το ζηλεύει.
o   Η αιτία της ζήλειας δίνεται στον επόμενο στίχο: αυτό που με μεγάλη ευκολία μπορεί να κάνει το πουλί δεν μπορεί να το κάνει ο άνθρωπος, το ανώτερο πλάσμα στην ιεραρχία των όντων.
o   Την απόγνωση της μάνας την μεγαλώνει το γεγονός ότι δεν μπορεί να εκπληρώσει το βασικό της καθήκον, αυτό της μάνας (δεν μπορεί να τασει το παιδί της).
o   «Τα μάτια η πείνα εμαύρισε»: με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Κυριολεκτική: η πείνα σχηματίζει μαύρους κύκλους γύρω από τα μάτια. Μεταφορική: η έκφραση αυτή δείχνει τη μεγάλη στέρηση (π.χ. κάναμε μαύρα μάτια να σε δούμε).
o   Το β΄ ημιστίχιο συμπληρώνει και επιτείνει το α΄: η μάνα ορκίζεται στα μάτια, το πολυτιμότερο όργανο του ανθρωπίνου σώματος· ενδεχομένως στα μάτια του παιδιού της, του πιο ακριβού πράγματος που έχει στον κόσμο (πρβλ. την έκφραση «μάτια μου» που χρησιμοποιούν οι μητέρες για τα παιδιά τους).
o   Η αντίδραση της μάνας δεν είναι μια επιθετική εκδήλωση, αλλά έχει τη μορφή της βουβής, της υπομονετικής αντοχής.

Ø Η εικόνα του Σουλιώτη:
o   Ο Σουλιώτης είναι «καλός»: μάλλον με την αρχαιοελληνική σημασία της λέξης «καλός», που αναφέρεται στην πολεμική ιδιότητα.
o   «στέκει παράμερα και κλαίει»: Παράμερα, γιατί από φιλότιμο και αξιοπρέπεια δεν θέλει να δουν την αδυναμία του.
o   Ο λόγος για τον οποίο κλαίει δίνεται στους επόμενους στίχους: εξαιτίας της πείνας δεν είναι σε θέση να σηκώσει το όπλο, άρα δεν μπορεί να εκπληρώσει το βασικό του καθήκον, αυτό του πολεμιστή. Το «κλαίει» δεν είναι δειλία, αλλά περηφάνεια.
o   Τη στενοχώρια του επιτείνει και το γεγονός ότι ο εχθρός γνωρίζει την αδυναμία του.
o   Ο Σουλιώτης εκφράζει περισσότερο εκδηλωτικά την αντίδραση του, με ένα κλάμα συγκρατημένης αγανάκτησης.


ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Να συγκρίνετε το απόσπασμα 1 του σχεδιάσματος Β΄ με το αντίστοιχο κείμενο του σχεδιάσματος Α΄ (Ποια είναι τα κοινά θέματα και πού εντοπίζονται διαφορές;)

Σχεδίασμα Α΄

Παράμερα στέκει
Ο άντρας και κλαίει·
Αργά το τουφέκι
Σηκώνει και λέει:
«Σε τούτο το χέρι
Τι κάνεις εσύ;
Ο εχθρός μου το ξέρει
Πως μου είσαι βαρύ.»

Της μάνας ω λαύρα!
Τα τέκνα τριγύρου
Φθαρμένα και μαύρα
Σαν ίσκιους ονείρου·
Λαλεί το πουλάκι
Στου πόνου τη γη
Και βρίσκει σπυράκι
Και μάνα φθονεί.





Δ. Σολωμός, Από τους Ελεύθερους Πολιορκημένους (Σχεδίασμα Β΄, απόσπασμα 2)

Ø Το δεύτερο στη σειρά εμπόδιο (βλ. 5ο στοχασμό του ποιητή) που έχουν να αντιμετωπίσουν οι πολιορκημένοι μεσολογγίτες είναι ο οργασμός της ανοιξιάτικης φύσης.

Ø Στους δύο πρώτους στίχους δίνεται το θέμα του αποσπάσματος:
o   Προσωποποίηση του Απρίλη και του έρωτα και οπτικοακουστική αναπαράσταση με τα δύο ρήματα: «χορεύουν και γελούνε». Τα πάντα βρίσκονται σε μια κίνηση γιορτής και χαράς.
o   Στο δεύτερο στίχο με την αντίθεση «όσα άνθια-τόσα άρματα» το κλίμα αλλάζει και τίθεται το θέμα του πειρασμού των αγωνιστών. Η υπερβολή φανερώνει τον κλοιό πολιορκίας – κυριολεκτικό και μεταφορικό – μέσα στο φράκτη του Μεσολογγίου.

Ø Στους στίχους 3-11 αναπτύσσεται το θέμα της ανοιξιάτικης φύσης. Παρουσιάζεται έτσι η απήχηση και η αντανάκλαση από το χορό του Απρίλη και του Έρωτα:
o   με ζωηρές και παραστατικές εικόνες
o   με το σχήμα υπαλλαγής: «Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει»
o   με μεταφορές, υπερβολές, προσωποποιήσεις, επίθετα
o   με κλιμάκωση από τα ανώτερα στα κατώτερα και από τα ζωντανά στα άψυχα.
o   Η φύση δεν περιγράφεται αλλά δημιουργείται ποιητικά.

Ø Στους δύο τελευταίους στίχους αισθητοποιείται το δίλημμα των αγωνιστών, με την προσωποποιημένη φύση να τονίζει: «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

v Η αντίθεση ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο
v Το ηθικό δίλημμα των αγωνιστών
v Τα εμπόδια που καλούνται οι αγωνιστές να ξεπεράσουν


Ø Παράλληλα κείμενα:
1.     Να βρείτε τα κοινά μοτίβα ανάμεσα στο απ. 2 του σχεδιάσματος Β΄ και το απόσπασμα 6 του σχεδιάσματος Γ΄. Ποια νέα μοτίβα προστίθενται στο σχεδίασμα Γ΄;

















2.     Πώς περιγράφεται η φύση και πώς αποδίδεται το θέμα του πειρασμού στα ποιήματα του Σολωμού και του Καρυωτάκη;

Κ. Καρυωτάκη, «Διάκος»

Μέρα του Απρίλη.
Πράσινο λάμπος,
γελούσε ο κάμπος
με το τριφύλλι.

Ως την εφίλει
το πρωινό θάμπος,
η φύση σάμπως
γλυκά να ομίλει.

Εκελαδούσαν
πουλιά, πετώντας
όλο πιο πάνω.

Τ’ άνθη ευωδούσαν.
Κι είπε απορώντας:
«Πώς να πεθάνω;»



 

Ε. Ροΐδης, Τα υαλοπωλεία


Ø 1830-1880: Η ρομαντική σχολή των Αθηνών
o   επιστροφή στο παρελθόν
o   μελαγχολία και απαισιόδοξη διάθεση
o   καθαρεύουσα
o   προσπάθεια για τόνωση του εθνικού φρονήματος του λαού

Ø Χρονογράφημα είναι ένα είδος πεζού λόγου που καλλιεργήθηκε κυρίως από τις στήλες του ημερήσιου τύπου. Είναι σύντομο και αντλεί τα θέματά του από την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Προϋποθέτει περιεκτικότητα, κομψότητα λόγου και αμεσότητα.

Ø  Θεματικές ενότητες:
o   οι συνήθειες των αρσενικών σκύλων
o   η κατάσταση των πεζοδρομίων της Αθήνας
o   η προσωπική εμπειρία του συγγραφέα
o   περιγραφή ενός συγκεκριμένου επεισοδίου


Ø Ο ειρωνικός και σατιρικός τόνος του συγγραφέα.
Ø Η αντίδραση του αφηγητή και η αντίδραση των ιδιοκτητών του καταστήματος.
Ø Σύγκριση με τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Ø Η αφήγηση γίνεται σε πρώτο πρόσωπο (συνηθίζεται στο χρονογράφημα) και ο αφηγητής συμμετέχει (ως θεατής ή με τις σκέψεις του) στο περιστατικό.
Ø Γλώσσα καθαρεύουσα, μακροπερίοδος λόγος και αρχαιότροπη σύνταξη

Ø Συμπληρωματικές εργασίες:
1.     Σε ποια σημεία ο αφηγητής εξομολογείται τις κρυφές του επιθυμίες; Γιατί διστάζει να τις πραγματοποιήσει;
2.     Ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες μεγαλουπόλεις από τα αδέσποτα σκυλιά και από την καταπάτηση των πεζοδρομίων;




 

Κωστής Παλαμάς, Ίαμβοι και ανάπαιστοι



Ø Νέα Αθηναϊκή σχολή:
o   Ιστορικό πλαίσιο: 1880-1922
§  επέκταση ελληνικών συνόρων
§  διπλασιασμός ελληνικού πληθυσμού
§  εσωτερική οργάνωση του κράτους (κυρίως με κυβερνήσεις Χαρίλαου Τρικούπη και Ελευθέριου Βενιζέλου)
§  ανάπτυξη βιομηχανίας και αστικοποίηση των πόλεων
§  εκσυγχρονισμός με δημόσια τεχνικά έργα (π.χ. σιδηροδρομικό δίκτυο)

o   Χαρακτηριστικά Νέας Αθηναϊκής σχολής:
§  ανανεωτικό και αναγεννητικό πνεύμα
§  καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας
§  στροφή προς τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού – ανάπτυξη της Λαογραφίας
§  αντίδραση στο Ρομαντισμό
§  επικράτηση νέων ποιητικών ρευμάτων:
·        Συμβολισμός
·        Παρνασσισμός
§  στην πεζογραφία επικρατούν:
·        Ρεαλισμός
·        Νατουραλισμός


Ίαμβοι και ανάπαιστοι

 

Ø Ο τίτλος Ίαμβοι και ανάπαιστοι αναφέρεται στο μέτρο της ποιητικής συλλογής: συνδυασμός δύο μετρικών ειδών, του ίαμβου (–) και του ανάπαιστου (∪∪–). Ο ίδιος ο ποιητής τονίζει: «αλαφροπάτημα οι ίαμβοι, βαριά και χτυπητά οι ανάπαιστοι».
Ø Η συλλογή αυτή εντάσσεται στο ρεύμα του Συμβολισμού: χρήση συμβόλων, μουσικότητα στίχου, υποβολή ιδεών και συναισθημάτων.

Ποίημα πρώτο

Ø Θεματικό κέντρο: Η σύγκρουση Επιστήμης και Ειδώλου
Ø Η Επιστήμη, υπέρμαχος της λογικής και της αλήθειας, έρχεται σε αντίθεση με την παγανιστική και ενστικτώδη σύλληψη του Ειδώλου (την αφελή και άλογη σκέψη) .
Ø Η κυριαρχία της Επιστήμης πάνω στο Είδωλο δίνει λύσεις, αλλά φέρνει και προβλήματα.
Ø Έτσι ο άνθρωπος γίνεται δέσμιος μιας νέας θρησκείας, της Επιστήμης.

Ποίημα δεύτερο

Ø Θεματικό κέντρο: Η δύναμη της αρχαιοελληνικής παράδοσης
Ø Ο ποιητής επισημαίνει την επιβίωση της αρχαίας ελληνικής παράδοσης μέσα στο χριστιανικό νεοελληνικό κόσμο.
Ø Παραλληλίζει τον Εσταυρωμένο με τον Άδωνι.
Ø Υποστηρίζει ότι ο αρχαίος θεός Παν συνεχίζει να ζει μέσα μας.

Ø Παράλληλο κείμενο:
Κ.Π. Καβάφης, Ιωνικόν

          Γιατί τα σπάσαμε τ’ αγάλματά των,
          γιατί τους διώξαμεν απ’ τους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι’ αυτό οι θεοί.
Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,
σένα οι ψυχές των ενθυμούνται ακόμη.
Σαν ξημερώνει επάνω σου πρωί αυγουστιάτικο
την ατμόσφαιρά σου περνά σφρίγος απ’ την ζωή των·
και κάποτ’ αιθέρια εφηβική μορφή,
αόριστη, με διάβα γρήγορο,
επάνω από τους λόφους σου να περνά.



 


Γ. Βιζυηνός, Στο χαρέμι

 


Ø Ο Γεώργιος Βιζυηνός είναι ο εισηγητής του νεοελληνικού διηγήματος και πιο συγκεκριμένα του ηθογραφικού διηγήματος.
Ø Η ηθογραφία συνδέεται άμεσα με τη νέα αθηναϊκή σχολή και το λογοτεχνικό ρεύμα του ρεαλισμού (και του νατουραλισμού).
Δηλαδή: Η ηθογραφία είναι η ελληνική εκδοχή του ρεαλισμού και, ως ένα βαθμό, του νατουραλισμού.
Ø Τα ηθογραφικά κείμενα έχουν ως βασικό στόχο την πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο, τα ήθη και τα έθιμα, τις συνήθειες, το χαρακτήρα και τη νοοτροπία του απλού ελληνικού λαού.
Ø Εντοπισμός ηθογραφικών στοιχείων του διηγήματος.

Ø Το συγκεκριμένο κείμενο είναι απόσπασμα από το διήγημα του Γ. Βιζυηνού, Το μόνον της ζωής του ταξείδιον.

Ø Δομή:
o   Η φαντασίωση του αφηγητή για τα ραφτόπουλα (Περιγραφή όσων γνώριζε από τον παππού του).
o   Η ιστορία του αφηγητή όταν πήγε να εργαστεί ως ραφτόπουλο στην Κωνσταντινούπολη.
Ø Θέμα: Η σκληρή διαπίστωση ότι η πραγματικότητα διαφέρει από τα παραμύθια.
Ø Ο μικρός ήρωας κινείται ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα, την αυταπάτη και την αλήθεια, την ψευδαίσθηση και το ψέμα.

ΜΥΘΟΣ                                  ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ


 






         



 



Ø Πώς περιγράφει ο πρωταγωνιστής την ατμόσφαιρα του χαρεμιού;
Ø Σε ποιο βαθμό συμβάλλουν οι εικόνες της πραγματικότητας από το παλάτι στη διατήρηση της πίστης στα παραμύθια;

Ø Αφήγηση: αυτοβιογραφικού τύπου.
Ø Γλώσσα: φροντισμένη καθαρεύουσα με αρκετές λαϊκές λέξεις ή εκφράσεις. Στους διαλόγους προτιμάται η καθομιλουμένη.

Ø Θέμα για συζήτηση: Τα παραμύθια και η επίδρασή τους στα παιδιά.

Ø  Εργασία: Να διαβάσετε το ποίημα του Μ. Αναγνωστάκη «Στο παιδί μου» (σ. 222 του βιβλίου). Σε τι διαφέρουν τα παιδιά των δύο κειμένων;



 


Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τ’ αγνάντεμα


Ø Λογοτεχνικό είδος: ηθογραφικό διήγημα
o   Τα ηθογραφικά στοιχεία του διηγήματος.

Ø Ενότητες:
o   Περιγραφή του απότομου βράχου και του εξωκλησιού της Παναγίας της Κατευοδώτρας.
o   Οι προετοιμασίες των ναυτικών για να ταξιδέψουν.
o   Οι γυναίκες μαζεύονται στο ξωκλήσι για να προσευχηθούν και να κατευοδώσουν τους ναυτικούς.
o   Η αναχώρηση των πλοίων.
o   Η ιστορία που διηγείται η γριά Συρραχίνα.
o   Ο ελπιδοφόρος επίλογος.

Ø Θεματικά κέντρα:
o   Η εθιμοτυπία της νησιωτικής ζωής, η οργάνωση, οι παραδόσεις και η θρησκευτική ζωή.
o   Η ζωή των ναυτικών, μέσα από τη σκηνή της αναχώρησης και του αποχαιρετισμού από τα σπίτια και τις οικογένειές τους.
o   Ο δεσπόζων ρόλος και το ήθος των γυναικών.
o   Ηθοπλαστική παρηγορητική διήγηση για τη δύναμη της συζυγικής πίστης και αγάπης.

Ø Ερμηνευτική προσέγγιση:
o   Σχολιασμός του τίτλου και της ονομασίας του ξωκλησιού
o   Τα πρόσωπα του διηγήματος
o   Τα έθιμα, οι παραδόσεις και η θρησκευτική ζωή
o   Η ζωή των ναυτικών
o   Το ήθος των γυναικών
o   Η διήγηση της γριάς Συρραχίνας: συνδυασμός αρχαίας ελληνικής και χριστιανικής παράδοσης
o   Τι επιδιώκει με την ιστορία που διηγείται η γριά Συρραχίνα;

Ø Αφήγηση: παντογνώστης αφηγητής που
o   περιγράφει το τοπίο και τις συμπεριφορές των ανθρώπων,
o   ερμηνεύει την εθιμοτυπία και τις σκέψεις των γυναικών,
o   καταγράφει τη συλλογική ψυχολογία των ναυτικών κατά την ημέρα της αναχώρησης.

Ø Τρόποι αφήγησης:
o   Περιγραφή
o   Διήγηση
o   Παραμυθιακή διήγηση (Εγκιβωτισμός)
Ø Να εντοπίσετε στο διήγημα τους τρεις παραπάνω τρόπους αφήγησης.

Ø Εγκιβωτισμός είναι η ενσωμάτωση μιας αφήγησης μέσα σε μια άλλη αφήγηση. Στην προκειμένη περίπτωση, η ενσωμάτωση της διήγησης της γριάς Συρραχίνας μέσα στην αφήγηση του συγγραφέα.

Ø Γλώσσα: Καθαρεύουσα, η οποία στα λόγια των γυναικών μετατρέπεται στο τοπικό ιδίωμα της Σκιάθου.

Ø Εργασία: Να επισημάνετε τα ηθογραφικά στοιχεία του διηγήματος. Ποια παίζουν σημαντικό ρόλο στην αφήγηση;





Α. Καρκαβίτσα, Ο ζητιάνος

Ø Ο Ζητιάνος του Α. Καρκαβίτσα είναι μια νουβέλα. Νουβέλα είναι το πεζό λογοτεχνικό είδος που τοποθετείται – ως προς την έκταση – μεταξύ διηγήματος και μυθιστορήματος. Διηγείται πραγματικά ή φανταστικά γεγονότα και περιγράφει χαρακτήρες και ήθη.

Ø Έχει ηθογραφικό περιεχόμενο και είναι επηρεασμένο από την τεχνοτροπία του Νατουραλισμού, τη σχολή που τονίζει μέχρι του σημείου της υπερβολής τα στοιχεία του ρεαλισμού. (Σύμφωνα με τον Εμίλ Ζολά, Νατουραλισμός είναι η ωμή ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας). Στο κείμενό μας περιγράφεται με εξονυχιστικό τρόπο (που απεικονίζει ακόμη και τις λεπτομέρειες) η προετοιμασία των παιδιών ενός ολόκληρου χωριού να γίνουν ζητιάνοι και οι μέθοδοι με τις οποίες αυτοί εξαπατούν τα ανυποψίαστα θύματά τους. Αυτήν την εικόνα περιγράφει ο Καρκαβίτσας χωρίς να την ωραιοποιεί ούτε στο ελάχιστο. 

Ø Δομή:
o   Η συνηθισμένη ζωή του χωριού.
o   Η εκπαίδευση των παιδιών συνοδεύεται από ύμνους που τραγουδά ένας γέρος «αοιδός».
o   Η ανταπόκριση των παιδιών στο τραγούδι του γέρου.
o   Παρουσίαση του πρωταγωνιστή, του Τζιριτόκωστα, ο οποίος έχει εξαιρετικές επιδόσεις στις προσποιήσεις.
o   Ο πατέρας του Τζιριτόκωστα επιδεικνύει με περηφάνεια τα «κειμήλια» της οικογένειας.

Ø Την ιστορία την αφηγείται ένας τριτοπρόσωπος αφηγητής, ο οποίος δεν συμμετέχει στα δρώμενα, δεν ταυτίζεται με τους ήρωες, αλλά παρακολουθεί τα γεγονότα από απόσταση και είναι παντογνώστης.

Ø Ερμηνευτική προσέγγιση του κειμένου:
o   Η εκπαίδευση των παιδιών
o   Το τραγούδι του γέρου τραγουδιστή
o   Οι επιδόσεις του Τζιριτόκωστα.
o   Η επίδειξη των «κειμηλίων» στο σπίτι του Τζιριτόκωστα.

Ø Το σατιρικό στοιχείο του κειμένου: ειρωνεία και παρωδία.
Ø Οι ομηρικές αναφορές στο κείμενο και ο ρόλος τους.

Ø Γλώσσα: πλούσια και φροντισμένη δημοτική, που χρησιμοποιεί πολλά εκφραστικά μέσα (επίθετα, σύνθετες λέξεις, μεταφορές).
o   Θέμα για συζήτηση: Η εκφραστική δύναμη της γλώσσας του Καρκαβίτσα.

Ø Συμπληρωματικές εργασίες:
o   Γιατί ολόκληρο χωριό επέλεξε να ασκεί ως επάγγελμα τη ζητιανιά; Πώς εξηγείται αυτή η επιλογή στο κείμενο;
o   Τι επιδιώκει ο συγγραφέας με την ανάδειξη της ζητιανιάς σε τέχνη που ασκείται παραδοσιακά από μια ολόκληρη κοινότητα;

Ø Παράλληλο κείμενο:
o   Αφού μελετήσετε τα δύο αποσπάσματα από το «Ζητιάνο» του Καρκαβίτσα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις:
§  Ποια ιδέα έχουν για το «επάγγελμά» τους οι κάτοικοι του χωριού;
§  Ποιες μεθόδους χρησιμοποιούσαν οι ζητιάνοι για να εξαπατήσουν τα ανυποψίαστα θύματά τους;





Κ. Καβάφης, Στα 200 π.Χ.

Ø Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (1863-1933):
o   Γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (από γονείς Κωνσταντινουπολίτες). 
o   Μολονότι χρονολογικά ανήκει στη γενιά του 1880, το έργο του έχει πολλά νεωτερικά στοιχεία και έτσι θεωρείται πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης.
o   Είναι ο πιο γνωστός Νεοέλληνας ποιητής εκτός Ελλάδας και ο περισσότερο μεταφρασμένος σε ξένες γλώσσες. Το έργο του έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς ξένους ποιητές και λογοτέχνες.
o   Δημιούργησε μια ποίηση ιδιότυπη με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
-         μετατόπιση του χρόνου του ποιήματος στην Αλεξανδρινή εποχή
-         συμβολισμός
-         διδακτικός τόνος
-         θεατρικότητα
-         λεπτή ειρωνεία
-         ρεαλισμός
-         υποβολή – υπαινικτικότητα
-         αίσθηση του τραγικού
-         στοχαστική – φιλοσοφική διάθεση
-         γλωσσική ακρίβεια – ευστοχία
-         πρόκειται στο σύνολό της για μια ποίηση αντι-λυρική (χωρίς τις παραδοσιακές λυρικές εξάρσεις) που συχνά γίνεται πεζολογική.
o   Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη όπως και η ποίησή του. Είναι δημοτική, με τύπους της καθαρεύουσας (ένα ίσως ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο) και με τις ιδιαιτερότητες του Κωνσταντινουπολίτικου ιδιώματος.
o   Ο στίχος του σε ιαμβικό ρυθμό είναι ελεύθερος, πολύ κοντά στον πεζό λόγο, αλλά πολύ προσεγμένος ως προς τη μορφή του.

Ø Θεματικά κέντρα:
o   Η σχέση των ποιημάτων του Καβάφη με την Ιστορία
o   Η δημιουργία, η ακμή και η παρακμή των ελληνιστικών βασιλείων.
o   Η αξιολόγηση της εκστρατείας:
§  διάδοση της ελληνικής γλώσσας
§  διάδοση του πολιτισμού
§  δημιουργία του «ελληνικού καινούριου κόσμου»
o   Η οπτική γωνία του αφηγητή: ο Καβάφης κατάγεται από την Αλεξάνδρεια (ειρωνική αντιμετώπιση της στάσης των Λακεδαιμονίων).


Ø Δομή:
(στ. 1):        Η επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού
(στ. 2-12):   Η «στάσις» των Λακεδαιμονίων
(στ. 13-23): Η θαυμαστή πανελλήνια εκστρατεία
(στ. 24-31): Οι συνέπειες από την πανελλήνια εκστρατεία
(στ. 32):      Απαξιωτικό σχόλιο για τη στάση των Λακεδαιμονίων

Ø Ερμηνευτική προσέγγιση:
o   Το ιστορικό πλαίσιο
o   Τα τρία χρονικά επίπεδα:
§  Η μάχη στο Γρανικό (334 π.Χ.): Ο πρώτος στίχος του ποιήματος αποτελεί μέρος της επιγραφής με την οποία αφιερώθηκαν απ’ τον Αλέξανδρο στον Παρθενώνα τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού (334 π.Χ.). Ο Καβάφης την αρχή της επιγραφής την παίρνει από τον ιστορικό Αρριανό: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων, από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων.»
§  Αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εκστρατείας στα 200 π.Χ.: Ο τίτλος του ποιήματος παραπέμπει σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή (200 π.Χ.) δέκα χρόνια πριν από την καταστροφική Μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ), που οριστικοποίησε την επικράτηση των Ρωμαίων και την υποταγή των Ελληνιστικών Βασιλείων σ’ αυτούς.
§  Η εποχή του ποιητή (1931): Πολλοί μελετητές συνέδεσαν το θέμα του ποιήματος με ιστορικά γεγονότα της εποχής του Καβάφη (Μικρασιατική καταστροφή (1922) και οι συνέπειές της).
o   Ο αφηγητής και ο ρόλος του
o   Η στάση των Σπαρτιατών – ο λόγος της απουσίας τους
o   Τα αποτελέσματα της εκστρατείας του Μ. Αλεξάνδρου
o   Τα σημαντικότερα επιτεύγματα της εκστρατείας
o   Σχολιασμός της στάσης των Λακεδαιμονίων - Η αντιμετώπιση των Λακεδαιμονίων από τον αφηγητή (και τον ποιητή) (στ. 11 και 31)
o   Η καβαφική ειρωνεία
o   Η μορφή του ποιήματος:
§  Λόγια γλώσσα με ρητορικά στοιχεία
§  Ειρωνεία
§  Ελεύθερος στίχος
§  Πεζολογία
§  Θριαμβικός τόνος

Ø Ιδέες-Περιεχόμενο:
o   Ο αφηγητής υμνεί μ’ έναν καταιγισμό από επίθετα την πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και τη δημιουργία του νέου ελληνικού κόσμου.
o   Δίνει έμφαση:
α) στη μεγάλη σε έκταση διασπορά του Ελληνισμού
β) στον κοσμοπολιτισμό που χαρακτηρίζει τον τρόπο ζωής των κατοίκων των νέων βασιλείων (η ελληνιστική εποχή ήταν ένα χωνευτήρι διαφόρων πολιτιστικών στοιχείων)
γ) στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας μέχρι τη Βακτριανή και τους Ινδούς.
o   Αυτός ο «νέος κόσμος» που υμνήθηκε από τον σχολιαστή της επιγραφής θα έχει την ίδια μοίρα με τους Σπαρτιάτες. Ωστόσο, αυτό για το οποίο καυχιέται ο ομιλητής, η μεγάλη δηλαδή διάδοση της γλώσσας και του ελληνισμού θα έχει αντικειμενική υπόσταση και θα ζήσει για πολλές γενιές ακόμη.

Ø Διάφορες κρίσεις και απόψεις:
o   «Ο Καβάφης ζώντας στην Αίγυπτο ... ήταν περήφανος για την ελληνική του καταγωγή και για το ρόλο που έπαιξαν οι μακρινοί πρόγονοί του διαδίδοντας τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα του κόσμου»
o   «Ο κόσμος που δημιούργησαν οι στρατιές και οι διάδοχοι του Αλεξάνδρου είναι γι’ αυτόν πολύ πιο σημαντικός από τη στενή, την υπερήφανη κοινωνία της Σπάρτης ... Ο εξελληνισμός της Ανατολής είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ οποιοδήποτε κατόρθωμα του μικρού κράτους της Σπάρτης»
o   «Το ποίημα αυτό του Καβάφη που τιτλοφορείται «Στα 200 π.Χ.» τοποθετεί έτσι τη σκοπιά του στην καμπή της ελληνιστικής εποχής, με πλήρη προοπτική της ακμής της και με υπολανθάνουσα την εμφάνιση της Ρώμης στο προσκήνιο»
o   «Θα μπορούσε να προστεθεί ότι η αγάπη του Καβάφη για την ελληνική γλώσσα περιείχε και την εκτίμηση του ρόλου της ως φορέα, προπαγανδιστή και φύλακα των εθνικών παραδόσεων. Ας θυμηθούμε τη δραματική λύση που δίνει στο θέμα της χαμένης γλώσσας στο ποίημά του «Ποσειδωνιάται»

Ø Παράλληλο κείμενο:
Κ. Καβάφης, «Ποσειδωνιάται»
Αφού διαβάσετε προσεκτικά τα δύο ποιήματα, να εντοπίσετε και να σχολιάσετε το στοιχείο της ανατροπής που περιέχουν (στον άξονα εξελληνισμός-«εκβαρβαρισμός»).

Κ.Π. Καβάφης, Ποσειδωνιάται
(1906)

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται
εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι
με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι' άλλους ξένους.
Το μόνο που τους έμενε προγονικό
ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,
με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.
Κ' είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής
τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,
και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,
που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.
Και πάντα μελαγχολικά τελείων' η γιορτή τους.
Γιατί θυμούνταν που κι' αυτοί ήσαν Έλληνες-
Ιταλιώται έναν καιρό κι' αυτοί·
και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
βγαλμένοι -ω συμφορά!- απ' τον ελληνισμό.


Κωνσταντίνος Π. Καβάφης


Κ. Π. Καβάφης (1863-1933)

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε και έζησε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με τις ιδιότυπες εμπειρίες που του πρόσφερε η ζωή της ελληνικής παροικίας, μακριά από την επίδραση που ασκούσε στους λογοτεχνικούς κύκλους της Αθήνας η ισχυρή προσωπικότητα του Παλαμά, ηγετική φυσιογνωμία της Νέας Αθηναϊκής Σχολής και της γενιάς του 1880. Με τη μελέτη κατόρθωσε να γίνει βαθύς γνώστης της ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας (ιδιαίτερα των ελληνιστικών χρόνων) καθώς και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Μολονότι χρονολογικά ανήκει στη γενιά του 1880, το έργο του έχει πολλά νεωτερικά στοιχεία και έτσι θεωρείται πρόδρομος της μοντέρνας ποίησης. Είναι ο πιο γνωστός Νεοέλληνας ποιητής εκτός Ελλάδας και ο περισσότερο μεταφρασμένος σε ξένες γλώσσες. Το έργο του έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πολλούς ξένους ποιητές και λογοτέχνες.
Δημιούργησε μια ποίηση ιδιότυπη με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
-          μετατόπιση του χρόνου του ποιήματος στην Αλεξανδρινή εποχή
-          συμβολισμός
-          διδακτικός τόνος
-          θεατρικότητα
-          λεπτή ειρωνεία
-          ρεαλισμός
-          υποβολή – υπαινικτικότητα
-          αίσθηση του τραγικού
-          στοχαστική – φιλοσοφική διάθεση
-          γλωσσική ακρίβεια – ευστοχία
-          πρόκειται στο σύνολό της για μια ποίηση αντι-λυρική (χωρίς τις παραδοσιακές λυρικές εξάρσεις) που συχνά γίνεται πεζολογική.

Φάσεις του έργου του Καβάφη:
α) 1884-1894: πρώιμη φάση (ρομαντισμός)
β) 1894-1903 (συμβολισμός)
γ) 1900-1933 (ποιητικός ρεαλισμός)

Τα ποιήματα του Καβάφη χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:
-          Ιστορικά: αναφέρονται σε ιστορικά περιστατικά – ιδιαίτερα της Ελληνιστικής Εποχής – μέσα από τα οποία εκφράζονται σύγχρονες καταστάσεις
-          Φιλοσοφικά-Διδακτικά: εκφράζουν απόψεις πάνω σε θέματα και προβλήματα της ζωής, όπως η μοίρα, το χρέος, η ματαιότητα των ανθρώπινων μεγαλείων, η «ύβρις», κλπ, και χαρακτηρίζονται για τον διδακτικό-παραινετικό τους χαρακτήρα. Κάποια από αυτά είναι «παραινέσεις προς τους ομοτέχνους» του ποιητές για την ποίηση
-          Ερωτικά: συνδυάζουν τον ερωτισμό με τον αισθητισμό (υπερβολικό ενδιαφέρον για τη μορφή του ποιήματος = μεγάλο ενδιαφέρον για τα μορφικά-εξωτερικά χαρακτηριστικά του ποιήματος και όχι μόνο για το περιεχόμενό του)
Ωστόσο, ο κόσμος που εκφράζει ο ποιητής είναι ενιαίος.

Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη όπως και η ποίησή του. Είναι δημοτική, με τύπους της καθαρεύουσας (ένα ίσως ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο) και με τις ιδιαιτερότητες του Κωνσταντινουπολίτικου ιδιώματος.

Ο στίχος του σε ιαμβικό ρυθμό είναι ελεύθερος, πολύ κοντά στον πεζό λόγο, αλλά πολύ προσεγμένος ως προς τη μορφή του.

Ο Καβάφης αναγνώρισε (δημοσίευσε) συνολικά 154 ποιήματα. Θεωρείται ένας από τους κορυφαίους ποιητές, όχι μόνο της Ελληνικής αλλά και της Ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.


Κ. Π. Καβάφης, Στα 200 π.Χ. (1931)

Το ποίημα αυτό είναι το προτελευταίο που δημοσίευσε ο Καβάφης (1931) και ανήκει στα λεγόμενα ιστορικά.

Θέμα

ΘΕΜΑ: Η υπεροπτική απουσία των Λακεδαιμονίων από την εκστρατεία του Μ.Αλεξάνδρου και η ακόλουθη παραμονή τους στο περιθώριο της πολιτισμικής έκρηξης των ελληνιστικών χρόνων.

(Σχόλιο: ο Καβάφης με τον τίτλο του ποιήματος και με τα λόγια περηφάνιας ενός ανώνυμου ομιλητή, ορίζει το θέμα του: η ακμή και η παρακμή δύο κόσμων και τρόπων ζωής: της Σπάρτης  με τη φυλετική αξιοπρέπεια και εγωισμό και του Ελληνισμού των Ελληνιστικών βασιλείων).

Ιστορικό πλαίσιο

α) Ο πρώτος στίχος του ποιήματος αποτελεί μέρος της επιγραφής με την οποία αφιερώθηκαν απ’ τον Αλέξανδρο στον Παρθενώνα τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού (334 π.Χ.). Ο Καβάφης την αρχή της επιγραφής την παίρνει από τον ιστορικό Αρριανό: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων, από των βαρβάρων των την Ασίαν κατοικούντων.»
β) Ο τίτλος του παραπέμπει σε μια κρίσιμη ιστορική καμπή (200 π.Χ.) δέκα χρόνια πριν από την καταστροφική Μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ), που οριστικοποίησε την επικράτηση των Ρωμαίων και την υποταγή των Ελληνιστικών Βασιλείων σ’ αυτούς.
γ) Πολλοί μελετητές συνέδεσαν το θέμα του ποιήματος με ιστορικά γεγονότα της εποχής του Καβάφη (Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922).
Βλ. παρακάτω «Ο χρόνος της αφήγησης» (τρία χρονικά επίπεδα)

Ανασκόπηση ιστορικών γεγονότων
α) Εποχή Μ. Αλεξάνδρου
-          Συνέδριο της Κορίνθου (337 π.Χ.): Πανελλήνια Ένωση
-          Μάχη στον Γρανικό ποταμό (334 π.Χ.)
-          Μάχη στην Ισσό (333 π.Χ.)
-          Μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.)
-          Η ίδρυση των ελληνιστικών κρατών μετά τη μάχη της Ιψού (301 π.Χ.): Βασίλειο της Αιγύπτου, Βασίλειο της Συρίας, Βασίλειο της Βακτριανής και της Παρθίας.
β) Ελληνιστκή εποχή 
-          Μάχη της Μαγνησίας (190 π.Χ.): κατάληψη της Μ. Ασίας από τους Ρωμαίους και σταδιακή υποταγή όλης της ελληνιστικής Ανατολής.
γ) Σύγχρονη εποχή

ΔΟΜΗ – ΕΝΟΤΗΤΕΣ


1η (στ. 1):         Η επιγραφή που συνόδευε τα λάφυρα από τη μάχη του Γρανικού
2η (στ. 2-12):   Η «στάσις» των Λακεδαιμονίων
3η (στ. 13-23): Η θαυμαστή πανελλήνια εκστρατεία
4η (στ. 24-31): Οι συνέπειες από την πανελλήνια εκστρατεία
5η (στ. 32):       Απαξιωτικό σχόλιο για τη στάση των Λακεδαιμονίων

ΙΔΕΕΣ – ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ


Η πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου
Ο ομιλητής υμνεί μ’ έναν καταιγισμό από επίθετα την πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και τη δημιουργία του νέου ελληνικού κόσμου. Δίνει έμφαση:
α) στη μεγάλη σε έκταση διασπορά του Ελληνισμού
β) στον κοσμοπολιτισμό που χαρακτηρίζει τον τρόπο ζωής των κατοίκων των νέων βασιλείων (η ελληνιστική εποχή ήταν ένα χωνευτήρι διαφόρων πολιτιστικών στοιχείων)
γ) στη διάδοση της ελληνικής γλώσσας μέχρι τη Βακτριανή και τους Ινδούς.
Αυτός ο «νέος κόσμος» που υμνήθηκε από τον σχολιαστή της επιγραφής θα έχει την ίδια μοίρα με τους Σπαρτιάτες. Ωστόσο, αυτό για το οποίο καυχιέται ο ομιλητής, η μεγάλη δηλαδή διάδοση της γλώσσας και του ελληνισμού θα έχει αντικειμενική υπόσταση και θα ζήσει για πολλές γενιές ακόμη.

Η στάση των Λακεδαιμονίων
Ο αφηγητής-ομιλητής, με την προοπτική που του δίνει η χρονική απόσταση και η επιτυχία της πανελλήνιας εκστρατείας, κρίνει ειρωνικά και αυστηρά την αντίδραση των Σπαρτιατών.
Φαντάζεται πως η πιθανή τους αντίδραση στην επιγραφή θα ήταν η αδιαφορία, γιατί δεν πρέπει να θεώρησαν και τόσο σημαντική τη νίκη στον Γρανικό ποταμό γιατί μέσα στην κλειστή κοινωνία τους και στην έπαρση για την πολεμική τους ανωτερότητα δε νοιάζονταν για μακρινές συγκρούσεις στις οποίες δε συμμετείχαν οι ίδιοι ως αρχηγοί. Η αντίληψη των Λακεδαιμονίων για την ηγετική τους θέση ανάμεσα στους Έλληνες φανερώνει έπαρση ενώ η άρνησή τους να συμμετάσχουν στην εκστρατεία με άλλους ως αρχηγούς ενέχει βέβαια το στοιχείο της αξιοπρέπειας (δε δέχονται να υποτιμηθεί η αξία τους), όμως παράλληλα δείχνει και ένα λαό που αρνείται να συμβιβαστεί με μια νέα πραγματικότητα και να προσαρμοστεί στα νέα ιστορικά δεδομένα.  Ο εγωισμός και η περηφάνια τους, η αλαζονική στάση τους απέναντι στους άλλους Έλληνες και η αξίωση που είχαν να αναγνωρίζουν οι υπόλοιποι Έλληνες τη μοναδικότητά τους, τους οδήγησε σε μια αδυναμία να προσαρμοστούν στις νέες ιστορικές καταστάσεις που θα επιφέρει η πανελλήνια εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου. Η στάση τους παρουσιάζεται όχι μόνο η ‘πρέπουσα’ αλλά και η ‘επιβεβλημένη’ από τον χαρακτήρα και τον τρόπο ζωής τους. Ωστόσο, ο ομιλητής, αν και κατανοεί συγκαταβατικά και ειρωνικά την άκαμπτη στάση τους, τούς κατηγορεί, που τυφλωμένοι από το παρελθόν δεν μπόρεσαν να διακρίνουν τον «ελληνικό καινούριο κόσμο» που γεννιόταν.

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΛΑΚΕΔΑΙΜΟΝΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΙΗΤΗ

. Στο στ. 12 ο σχολιαστής της επιγραφής προσποιείται ότι κατανοεί την πεισματική στάση των Σπαρτιατών, την θεωρεί δήθεν φυσιολογική, τη βλέπει με κατανόηση και συγκαταβατικότητα και τη ‘δικαιολογεί’ με λεπτή ειρωνεία. Όμως, στον τελευταίο στίχο επέρχεται η ανατροπή: η λεπτή ειρωνεία γίνεται σαρκασμός και περιφρόνηση που εκφράζεται μάλιστα με θαυμαστικό. Η διαφορά στάσης του σχολιαστή οφείλεται στο γεγονός ότι καταδείχτηκε η ασημαντότητα των Λακεδαιμονίων ύστερα από την απαρίθμηση των τόσο λαμπρών νικών και την υπόμνηση της σπουδαιότητας του καινούριου κόσμου που έχει προκύψει.  Ο τελευταίος μάλιστα στίχος έχει πάρει παροιμιακή σημασία στη νέα ελληνική και χρησιμοποιείται για κάποιον που έχει χάσει την αξία και την αίγλη του και δεν αξίζει τον κόπο να γίνεται λόγος γι’αυτόν.




ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ
1.Στ.22-23.Από την εκστρατεία προέκυψε από τα διάφορα ελληνιστικά βασίλεια ένας νέος ελληνικός κόσμος,ακμαίος και δυναμικός. Αυτός ο ελληνικός κόσμος είναι καινούριος και μέγας  (σπουδαίος) , σε αντίθεση με το γερασμένο και παρακμασμένο κόσμο του περιορισμένου ελλαδικού χώρου.
2.Στ.28. «με τες εκτεταμένες επικράτειες».Ο χώρος δράσης στον οποίο εκτείνεται ο καινούριος ελληνικός κόσμος είναι απέραντος.
3.Στ.29. «με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών». Οι τομείς δραστηριότητας του νέου αυτού κόσμου είναι πολλοί και κάθε είδους.
4.στ.30. Το πιο σημαντικό στοιχείο που επέδρασε πολιτισμικά στους άλλους λαούς είναι η ελληνική γλώσσα. Είναι γνωστή η εξάπλωση της Κοινής Ελληνικής την εποχή των ελληνιστικών χρόνων. Αυτήν χρησιμοποιούσαν προφορικά και γραπτά σε παγκόσμιο επίπεδο και σε όλους τους τομείς.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑΣ
 Ο ποιητής εξυμνεί σε υψηλούς τόνους την εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου και τα αποτελέσματά της, υπογραμμίζοντας έτσι με έμφαση τη σπουδαιότητά τους. Έτσι:
1.Απαριθμεί τις ένδοξες και αποφασιστικές μάχες.
2.Εξυμνεί θριαμβικά την εκστρατεία και τον ελληνικό κόσμο σε ένα χείμαρρο μεγαλόστομων επιθέτων και ρημάτων.( εσαρώθη, φοβερός, εσαρώθη,θαυμάσια, περίλαμπρη, περιλάλητη,δοξασμένη,μέγας,πολυάριθμοι).
3.Απαριθμεί κομπαστικά τις επικράτειες και τους λαούς.
4.Τονίζει την απεραντοσύνη του χώρου στον οποίο εκτείνεται η ελληνική επιρροή, η δράση και κυρίως η γλώσσα.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ


Ο χρόνος της αφήγησης
Διακρίνουμε τρία χρονικά επίπεδα:
α) 334 π.Χ: έτος της νίκης στον Γρανικό ποταμό και της αποστολής στην Αθήνα των λαφύρων με τη γνωστή επιγραφή.
β) 200 π.Χ.:  Ένας Έλληνας του «νέου» κόσμου διαβάζει αρχικά την επιγραφή και αξιολογεί τα γεγονότα του παρελθόντος. Στη συνέχεια εξυμνεί τη δημιουργία του νέου ελληνικού κόσμου και την εξάπλωσή του σ’ έναν τεράστιο γεωγραφικό χώρο. Όμως ο φανταστικός Έλληνας αφηγητής αδυνατεί να συλλάβει ότι αυτός ο κόσμος βρίσκεται στο κατώφλι της παρακμής του και της ρωμαϊκής κυριαρχίας.
γ) 1931: χρόνος γραφής του ποιήματος (αναφορά στον εθνικό διχασμό, στους βαλκανικούς πολέμους, στη συνθήκη των Σεβρών και στη μικρασιατική καταστροφή).

Γλώσσα
Η γλώσσα πλησιάζει την κοινή δημοτική αλλά με αρκετούς λόγιους τύπους ή τύπους της καθαρεύουσας (πχ «ήσαν», «υπηρέτας», «οι εν Περσίδι», «βασιλέα», κλπ.)Αντίθετα με τη γνωστή λιτότητα του Καβάφη, εδώ παρατηρείται πλούτος επιθέτων, ακόμα και συσσώρευσή τους. Μάλιστα, τα πιο πολλά από αυτά είναι σε σχήμα ασύνδετο.

Ύφος
Σκόπιμα κομπαστικό, ρητορικό, επιτηδευμένο, για να εκφράσει την περηφάνια του φανταστικού ομιλητή για τα κορυφαία επιτεύγματα που δημιούργησε η πανελλήνια εκστρατεία. Η συσσώρευση επιθέτων και ο παράλληλος ρητορικός στόμφος καθώς και η έξαρση του τόνου στο λόγο αποτελούν παρέκκλιση του ποιητή από την πάγια λιτότητά του. Αυτό, ωστόσο, έχει στόχο να δημιουργήσει ένα εκφραστικό κλίμα καυχησιολογίας και έπαρσης για τα κατορθώματα του Ελληνισμού των Ελληνιστικών χρόνων.
Σε αντίθεση με το γνωστό, λιτό και πεζολογικό ύφος του Καβάφη, σκόπιμα παρατίθενται πολλά σημαντικά επίθετα, που με την έμφαση και τον θριαμβικό τους τόνο δίνουν την έπαρση του λόγου και της σκέψης του σχολιαστή της επιγραφής. Στη μακρά παράθεση εμφατικών επιθέτων βρίσκεται κρυμμένη έντεχνα η καυστική ειρωνεία του ποιητή.

Αφήγηση
Το ποίημα είναι γραμμένο σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο («εμείς οι Αλεξανδρείς…») και έχει μορφή μονολόγου. Αφηγητής του ποιήματος (η παρουσία του γίνεται αντιληπτή για πρώτη φορά στον στ. 21: «βγήκαμε εμείς») είναι ένας Έλληνας που εκπροσωπεί, (γι αυτό χρησιμοποιεί το α΄ πληθυντικό πρόσωπο) τον ελληνικό πληθυσμό των ελληνικών βασιλείων (στα 200 π.Χ.) και που καυχιέται για τη δύναμη και την ακμή του «δοξασμένου κόσμου» του, περιφρονώντας ταυτόχρονα τους ξεπεσμένους Λακεδαιμόνιους.

Μετρική
Πέντε στροφές, 32 ιαμβικοί στίχοι.
Υπάρχουν διασκελισμοί (= το νόημα ενός στίχου συνεχίζεται στον επόμενο). Παράδειγμα: «μια Πανελλήνια εκστρατεία χωρίς / Σπαρτιάτη βασιλέα γι’ αρχηγό»

Αντίθεση – Ειρωνεία
Αυτή η χρονολογική τοποθέτηση του τίτλου έρχεται σε αντίθεση με τον ρητορικό και κομπαστικό λόγο του αφηγητή του ποιήματος, ο οποίος αγνοεί ότι βρίσκεται στο κατώφλι της παρακμής του κόσμου που υμνεί και της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

 

Χαρακτηριστικά της καβαφικής ποίησης στο συγκεκριμένο ποίημα

-          Αλεξανδρινή (ελληνιστική) εποχή
-          Συμβολισμός
-          Ειρωνεία
-          Υποβολή – υπαινικτικότητα
-          Αίσθηση του τραγικού

«Όσο μπορείς»

Το ποίημα γράφτηκε το 1913.

ΘΕΜΑ
Η ηθική στάση που υποδεικνύει ο ποιητής σε όσους ενδιαφέρονται να διαφυλάξουν την αξιοπρέπειά τους. Περιεχόμενο παραινετικό με στοχαστικές προεκτάσεις.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η: η πρώτη στροφή. «Κύρια παραίνεση του ποιητή»
2η: η δεύτερη στροφή. Οι τρόποι με τους οποίους μπορεί να εξευτελίσει κάποιος τη ζωή του.
ΙΔΕΕΣ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Κάθε άνθρωπος θέλει να δώσει κάποιο νόημα ,κάποιο περιεχόμενο στη ζωή του προσπαθώντας γι’αυτό με διάφορους τρόπους. Άλλοτε τα καταφέρνει,άλλοτε όχι.. Αν δεν μπορεί, λοιπόν, κάποιος να κάνει τη ζωή του όπως τη θέλει , αν δεν μπορεί να πετύχει τους στόχους που έχει θέσει, ο ποιητής τον συμβουλεύει να προσπαθήσει να πετύχει τουλάχιστον ένα πράγμα: να μην εξευτελίζει τη ζωή του. Και στη συνέχεια του υποδεικνύει τον τρόπο με τον οποίο θα πετύχει ο άνθρωπος τη διαφύλαξη της αξιοπρέπειάς του. Αυτός ο τρόπος είναι η καταβολή όλων των δυνάμεων που αυτός διαθέτει.(Όσο μπορείς). Η φράση είναι και ο τίτλος του ποιήματος και αυτό σημαίνει ότι είναι το κύριο σημείο της παραίνεσης και ότι ο ποιητής δίνει μεγάλη σημασία στην προσπάθεια που μας συμβουλεύει να κάνουμε.
Απομένει η κύρια παραίνεση, που δίνεται με αποτροπή και μάλιστα επαναληπτικά: Μην την εξευτελίζεις (τη ζωή σου), που σημαίνει μην εξευτελίζεις τον εαυτό σου. Και εξευτελίζομαι σημαίνει χάνω την υπόληψή μου, την εκτίμηση και το σεβασμό των άλλων για το πρόσωπό μου (ή την αυτοεκτίμησή μου) ,την αξιοπρέπειά μου, το κύρος, την πνευματική ή την ηθική αξία μου- πέφτω γενικά στα μάτια των άλλων.

Ο ΤΡΟΠΟΣ ΕΥΤΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Εξευτελίζουμε τη ζωή μας:
-μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου
-μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες
-γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντάς την στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία.

Σύμφωνα, λοιπόν, με τον ποιητή η κοινωνική ζωή είναι εκείνη στην οποία κρίνεται ο άνθρωπος ως αξία, γιατί ανάλογα με τις επιλογές του σ’αυτό το πεδίο εξυψώνεται και καταξιώνεται ή ταπεινώνεται και εξευτελίζεται με την τριβή και τη φθορά. Οι κοινωνικές εκδηλώσεις που μπορούν να ευτελίσουν τη ζωή του ατόμου είναι:
-Οι συναθροίσεις στις οποίες οι άνθρωποι λειτουργούν ως όχλος, ως μάζα, με απρόσωπη επικοινωνία και με επιλογές χαμηλού επιπέδου.
-Οι συγκεντρώσεις στις οποίες μπορεί κάποιος να παρασυρθεί και να εκτεθεί κάνοντας ή λέγοντας περισσότερα από όσα πρέπει.
-Οι συχνές ανούσιες συναναστροφές και οι συμβατικές κοινωνικές επαφές με ανθρώπους κοινούς και ρηχούς.
-Οι επιφανειακά γοητευτικές και προσωρινά ευχάριστες παρέες, οι οποίες όμως γρήγορα καταντούν βαρετές και ανιαρές ή ψυχοφθόρες λόγω της ελαφρότητας των ανθρώπων που τις αποτελούν.

Ο ποιητής δεν προτείνει, βέβαια, στον άνθρωπο να απομονωθεί από το σύνολο και να γίνει αντικοινωνικός. Συμβουλεύει την αποφυγή μόνο των ρηχών και ανόητων συναναστροφών. Εννοείται ότι είναι αποδεκτές και συνιστώνται οι σοβαρές συναναστροφές, εκείνες στις οποίες υπάρχει ουσιαστική και γόνιμη ανθρώπινη επικοινωνία και ανταλλαγή σοβαρών απόψεων, από τις οποίες ο σκεπτόμενος άνθρωπος αποχωρεί νιώθοντας πληρότητα.

ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΤΗΝ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ ΤΟΥ
Ο άνθρωπος μπορεί να διαφυλάξει την αξιοπρέπειά του με την αντίστασή του απέναντι στη μαζοποίηση και τις συμβατικές κοινωνικές σχέσεις .Αυτό σημαίνει ότι πρέπει:
-να φροντίζει ώστε οι πράξεις του να είναι ηθικά άμεμπτες.
-να χαρακτηρίζεται από περηφάνια ,ευπρέπεια, αυτοσεβασμό και ευγένεια ήθους.
-να μην υψώνει τον εαυτό του πάνω από τους άλλους, ούτε όμως να ανέχεται να τον υποτιμούν οι άλλοι.
-να μην εκθέτει τον εαυτό του σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις
-να είναι συγκρατημένος στην εκδήλωση των συναισθημάτων του
-να μη συχνάζει σε χώρους όπου συναγελάζονται άνθρωποι χαμηλού πνευματικού επιπέδου
-να είναι επιλεκτικός στις σχέσεις που συνάπτει
-να είναι αρνητικός σε ερεθίσματα που ενδέχεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στη ζωή του
-να μην παρασύρεται από επιφανειακά συναρπαστικές παρέες………..
…………………………………………………………………………………………………..

Ο ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΟΣ ΣΤΙΧΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Εδώ ο ποιητής επισημαίνει τον κίνδυνο της αλλοτρίωσης. Ο άνθρωπος, παρασυρμένος από τις συμβατικές σχέσεις και επηρεασμένος από την ψυχολογία του όχλου, της μάζας σιγά σιγά απομακρύνεται από τον πραγματικό του εαυτό και αποξενώνεται από τον κόσμο που τον περιβάλλει, τον κόσμο των εμπειριών του (από αυτό που θα ήθελε να είναι ή που φυσιολογικά θα έπρεπε να είναι).Χάνει την αυτονομία της προσωπικότητάς του, ετεροκαθορίζεται ως προς τις επιλογές του, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται από τις πνευματικές αξίες και τις αντίστοιχες απολαύσεις και να καταλήγει κατώτερος από αυτό που στην πραγματικότητα είναι. Έτσι, καταντάει να ζει μια ζωή που του είναι όχι μόνο ανιαρή και δυσβάσταχτη αλλά και ξένη, καθώς αποξενώνεται από τις προσωπικές του επιλογές, παραμελεί τις αξίες του, αδιαφορεί για τις υγιείς ανθρώπινες σχέσεις και αποτελματώνεται.

Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΟΧΩΝ ΤΟΥ ΠΟΙΗΜΑΤΟΣ
Στη δεύτερη στροφική ενότητα του ποιήματος χρησιμοποιούνται τρεις ενεργητικές μετοχές με υποκείμενο το «εσύ» και αντικείμενο την αντωνυμία «την» (τη ζωή σου):πηαίνοντάς την, γυρίζοντας συχνά κι εκθέτοντάς την. Οι μετοχές αυτές επεξηγούν και συμπληρώνουν τις έννοιες της προηγούμενης στροφικής ενότητας «συνάφεια του κόσμου- πολλές κινήσεις- ομιλίες» και φανερώνουν τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος εξευτελίζει τη ζωή του, δηλαδή πώς τη φθείρει, την υποβιβάζει, την εκθέτει σε κίνδυνο με τις λαθεμένες επιλογές του και με την αδυναμία του να κρατήσει τη σοβαρότητα και τον αυτοσεβασμό του.

ΓΛΩΣΣΑ
Απλή , δημοτική , με κάποιες επιρροές από καθαρεύουσα (καθημερινήν)  και πολίτικους ιδιωματισμούς (στες). Πεζολογική. Οι στίχοι ελεύθεροι, ιαμβικοί και ανισοσύλλαβοι.Υπάρχει διασκελισμός.(Το νόημα ενός στίχου συνεχίζεται στον επόμενο.πχ. «τούτο προσπάθησε τουλάχιστον
Όσο μπορείς:….)
 Το ποίημα ανήκει στα φιλοσοφικά ποιήματα.   Ο ποιητής χρησιμοποιεί δεύτερο πρόσωπο, απευθυνόμενος στον αναγνώστη, στον καθένα από μας που διαβάζουμε το ποίημα.(Αυτό είναι και το νόημα της παραίνεσης, της συμβουλευτικής διάθεσης, δηλαδή, του ποιητ












Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ο τύπος και η ουσία


ΘΕΜΑ: είναι ο διορισμός του  Επτανήσιου Δαρέζη ως επάρχου στην Πελοπόννησο, η επιμονή του στην τήρηση των τύπων και η αδυναμία του να συμβιβαστεί με τις αντιλήψεις που ίσχυαν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Το ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ είναι κοινωνικό, ψυχογραφικό (=εμβαθύνει σε χαρακτήρες) και σατιρικό.
*  Δομή:
     * 1η εν.Ο διορισμός του Δαρέζη ως επάρχου, οι φιλοδοξίες του και οι προσδοκίες του για αναγνώριση της υψηλής του θέσης.(Υποενότητες:α)ο αξιοπρεπής δικαστής με την αριστοκρατική εμφάνιση, β)ο διορισμός του Δαρέζη ως επάρχου στο Μοριά,γ) φιλοδοξίες και προσδοκίες του Δαρέζη.
    * 2η εν. Η συνάντηση του Δαρέζη με τον νομάρχη και η πρώτη απογοήτευση.
*    3η εν. Η μάταιη προσδοκία του Δαρέζη για τιμητικό σινιάλο στο καράβι.
*    4η εν.  Η συνάντηση και η συνομιλία με τον καπετάνιο του πλοίου και η δεύτερη διάψευση των προσδοκιών του.
*    5η εν. Η επιστροφή του Δαρέζη στο νησί και η παραίτησή του από το αξίωμα του επάρχου.
*    Θεματικά κέντρα:
* Η διαφορά πολιτισμικού επιπέδου μεταξύ Επτανήσων και Παλαιάς Ελλάδας.
* Η παρουσίαση ενός ιδιότυπου γραφικού χαρακτήρα.
* Τι σημαίνουν οι τύποι για κάθε πρόσωπο του διηγήματος.



*  Τεχνική της αφήγησης:
*    Η αφήγηση είναι χρονολογική(γραμμική: τα γεγονότα αναφέρονται με τη σειρά που διαδραματίστηκαν, με τη φυσική τους σειρά) Ο αφηγητής είναι αμέτοχος στην ιστορία ,παντογνώστης, τριτοπρόσωπος, δεν συμμετέχει στα γεγονότα (ετεροδιηγητικός –αφήγηση με μηδενική εστίαση).Μόνο προς το τέλος της ιστορίας κάνει αισθητή την παρουσία του «Εγώ όμως υποθέτω…..»
*    Η Γλώσσα του κειμένου είναι απλή δημοτική και αποδίδει με εύστοχη ειρωνεία τις καταστάσεις που έχουν σχέση με τη συμπεριφορά και την αριστοκρατική νοοτροπία του Δαρέζη. Οι επτανησιακές ιδιωματικές λέξεις που χρησιμοποιεί σε διάφορα σημεία του κειμένου καθώς και τα «δάνεια» από ευρωπαϊκές γλώσσες, δε δυσκολεύουν το σύγχρονο αναγνώστη, ενώ οι διάλογοι με τη φυσικότητα και τα πολλά σημεία στίξης (ερωτηματικά, θαυμαστικά και αποσιωπητικά) δίνουν ποικιλία, φυσικότητα, ζωντάνια και προφορικότητα στο λόγο καθώς και θεατρική διάσταση στο διήγημα.
*    Παρατηρούνται τα στοιχεία της προφορικής αφήγησης (ο αφηγητής διακόπτει το λόγο για να απευθυνθεί στους αναγνώστες) και της μίμησης (μεταφέρει με διάλογο τα λόγια των ηρώων).
*    Ο χώρος στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα είναι η Κέρκυρα και το πλοίο της γραμμής προς το Μοριά.
*    Ο χρόνος της ιστορίας προσδιορίζεται με τη φράση Όταν ενώθηκε η Εφτάνησο με την Ελλάδα (αυτή έγινε το 1864). Η ιστορία λοιπόν της αφήγησης αρχικά αναφέρεται στο χρονικό διάστημα πριν το 1864 (στην καριέρα του Δαρέζη ως δικαστή) και στη συνέχεια στο διάστημα μετά το 1864.
ΣΤΟΧΟΣ του συγγραφέα είναι να παρουσιάσει την αδυναμία που είχαν οι προηγμένοι πολιτισμικά Επτανήσιοι αριστοκράτες που ασκούσαν τη διοίκηση στα χρόνια της Αγγλοκρατίας να εγκαταλείψουν την τυπολατρεία και να προσαρμοστούν στην απλότητα που απαιτούσε το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.


ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟ, παρουσιάζοντας τους χαρακτήρες των προσώπων μέσα από τη συμπεριφορά τους, δηλαδή μέσα από όσα κάνουν και από όσα λένε (ακόμα και από όσα σκέφτονται) τα ίδια τα πρόσωπα (δυναμική παρουσίαση). Με αυτή τη μέθοδο  ο αναγνώστης αφήνεται να σχηματίσει τη δική του γνώμη για το χαρακτήρα των προσώπων. Ωστόσο, σε πολλά σημεία δίνει και ο ίδιος χαρακτηρισμούς , χρησιμοποιώντας έτσι τη ΜΕΘΟΔΟ Της ΑΜΕΣΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ (στατική παρουσίαση).
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
Ο ΔΑΡΕΖΗΣ ήταν αδιαμφισβήτητα θερμός πατριώτης, που επιθυμούσε τόσο πολύ να υπηρετήσει την πατρίδα του, ώστε αποφάσισε να εγκαταλείψει το δικαστικό του λειτούργημα και να αναλάβει ένα δημόσιο αξίωμα στο νεοσύστατο και ανοργάνωτο ελληνικό κράτος. Είναι ένας γνήσιος άρχοντας με αγγλική νοοτροπία και αριστοκρατικό ήθος, που δεν προσποιείται: πιστεύει στην αξία του και απαιτεί να του αποδίδουν  ανάλογες τιμές. Η τυπολατρεία που τον χαρακτηρίζει τον κάνει γραφικό, επειδή οι μη Επτανήσιοι Έλληνες δεν είναι συνηθισμένοι σε τυπικότητες και ευγένειες, είναι κατώτεροι πολιτισμικά και προτεραιότητά τους είναι η ρεαλιστική αντιμετώπιση των ουσιαστικών προβλημάτων του κράτους τους.
Ο ΝΟΜΑΡΧΗΣ είναι ευγενικός, αν και δυσκολεύεται να κρύψει την ειρωνική του διάθεση. Ωστόσο, τον αντιμετωπίζει με υπηρεσιακή σοβαρότητα και τυπικότητα.
Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ παρουσιάζεται ως ο αντίποδας στην τυπικότητα και στην αριστοκρατική νοοτροπία του Δαρέζη, με την ακραία συμπεριφορά του αυθόρμητου, του ντόμπρου και μονοκόμματου ανθρώπου, που δίνει σημασία στην ουσία αγνοώντας τους τύπους, εκφράζοντας έτσι το μέσο Έλληνα της μετεπαναστατικής περιόδου.

Ο ΔΑΡΕΖΗΣ ΩΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ
Ο τρόπος που ασκούσε τα καθήκοντά του αποκαλύπτει την ξεχωριστή επαγγελματική του φυσιογνωμία. Είναι προσκολλημένος στο γράμμα του νόμου, σχολαστικός, έντιμος, ευσυνείδητος, σοβαρός, αξιοπρεπής, δίκαιος, ηθικός, υπεύθυνος, αυστηρός, αμερόληπτος –γενικά ένας άμεμπτος δικαστικός λειτουργός.
Η ΦΑΙΔΡΗ ΕΜΜΟΝΗ ΤΟΥ ΔΑΡΕΖΗ ΣΤΗΝ ΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΥΠΩΝ
Ο Δαρέζης είναι αντιπροσωπευτικός τύπος της επτανησιακής αριστοκρατίας. Έχει αφομοιώσει την αγγλική νοοτροπία, ανήκει στην ανώτερη κοινωνική τάξη και τηρεί τους τύπους, όπως αρμόζει στο πολιτισμικό του επίπεδο. Η απόδοση από αυτόν μεγάλης σημασίας στα αξιώματα και τους τύπους και η προσήλωσή του σ’αυτούς είναι μέρος της βιοθεωρίας του. Όμως, η απαίτησή του να τηρούν σχολαστικά τους τύπους και οι άνθρωποι που δεν έχουν την παιδεία και τον πολιτισμό των ανθρώπων του δικού του κύκλου και αδιαφορούν για τις τυπολατρικές εκδηλώσεις τον καθιστά μη σοβαρό πρόσωπο.Έτσι, ο Δαρέζης σκιαγραφείται με ειρωνική και σατιρική διάθεση ως γραφικός και φαιδρός τύπος.
Ο ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΜΙΑΣ ΑΛΛΗΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ
Οι ουτοπικές (=απραγματοποίητες) προσδοκίες και οι ιδεαλιστικές αντιλήψεις του Δαρέζη, αντιπροσωπευτικού τύπου των ανεπτυγμένων πολιτισμικά αριστοκρατών των Επτανήσων, συγκρούονται με τις ρεαλιστικές αντιλήψεις που επικρατούν στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, των οποίων εκφραστής είναι ο καπετάνιος. Ο αφηγητής τον παρουσιάζει ως έναν από τους πιο ευθείς χαρακτήρες που δε δίνει καμία σημασία στους τύπους. Όμως , η ευθύτητα του χαρακτήρα του και η περιφρόνηση στους τύπους τον εκτρέπουν σε αγενείς εκδηλώσεις, που φανερώνουν έλλειψη πολιτισμού και δείχνουν τη διαφορά ανάμεσα στο υψηλό κοινωνικό και πολιτισμικό επίπεδο των Επτανησίων και στον τρόπο ζωής και τις αντιλήψεις που επικρατούσας στο ανοργάνωτο ακόμα ελληνικό κράτος. Παρακολουθώντας, λοιπόν, τη συμπεριφορά του απέναντι στο Δαρέζη επισημαίνουμε τα ακόλουθα:
-Είναι ειλικρινής και προσγειωμένος. Φέρεται αβίαστα, φυσικά, χωρίς προσποίηση ή τυπικότητες καθώς αντιμετωπίζει έναν ευγενή σαν ίσο του.
-Είναι είρωνας , αγενής και προσβλητικός.
Η ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΤΟΥ ΔΑΡΕΖΗ
Ο Δαρέζης είναι ένας άνθρωπος με σταθερές αξίες και σαφείς αντιλήψεις, που αντανακλούν την κοινωνική και πολιτισμική του ανωτερότητα. Ζώντας στο κλειστό αριστοκρατικό περιβάλλον του νησιού του είχε διαμορφώσει μια συγκεκριμένη βιοθεωρία, μέσα στην οποία ο τύπος και η ουσία συνυπάρχουν αξεδιάλυτα. Είναι φυσικό λοιπόν να μη μπορεί να κατανοήσει ότι στο ελληνικό κράτος, που προσπαθεί να συγκροτηθεί, σημασία έχει μόνο η ουσία και παραμερίζονται ή αγνοούνται οι τυπολατρικές εκδηλώσεις.
Η επιδίωξή του να υπηρετήσει ως έπαρχος το ελληνικό κράτος τον φέρνουν αντιμέτωπο με μια σειρά από διαψεύσεις, οι οποίες τον αποθαρρύνουν, τον απογοητεύουν. Έτσι, νιώθει ξένο σώμα ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν υπολογίζουν τους τύπους και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στο ρόλο του, γιατί είναι αλλιώς μαθημένος και δεν μπορεί να αλλάξει νοοτροπία τώρα στα   γεράματα. Γι’αυτό οδηγείται στην παραίτηση. Εγκαταλείπει, λοιπόν, τη φιλοδοξία του να προσφέρει τις υπηρεσίες του στο ελληνικό κράτος και αποφασίζει να ιδιωτεύσει επειδή θέλει να παραμείνει συνεπής στις αρχές του. Δεν πρόκειται δηλαδή για μια εμμονή που περιορίζεται στην αντιπαράθεση τύπου και ουσίας, αλλά για μια γενικότερη διάσταση δύο κόσμων. Ο κόσμος του είναι διαφορετικός και οι αντιλήψεις του ασύμβατες με την κοινωνική πραγματικότητα την οποία καλείται να υπηρετήσει και στην οποία θα ήταν υποχρεωμένος να προσαρμοστεί.
    Τα πράγματα θα είχαν διαφορετική εξέλιξη, αν ο Δαρέζης είχε διαφορετικές αντιλήψεις ή αν ήταν διατεθειμένος να παραμερίσει τις αρχές
του και τις τυπολατρικές αντιλήψεις του ή αν είχε συλλάβει τα μηνύματα από την πρώτη συνάντηση που είχε με το Νομάρχη. Έτσι, θα μπορούσε να προσπεράσει την απουσία επισημότητας στο καράβι και θα έφτανε στον προορισμό του διακριτικά και αθόρυβα.Όμως, και σ’αυτή την  περίπτωση θα γινόταν συνεχώς εμφανής , στη διάρκεια της θητείας του στο νέο αξίωμα, η διαφορά αξιών ανάμεσα στο κοινωνικό σύστημα της επτανησιακής και της ελληνικής κοινωνίας και θα έπρεπε να παραβιάζει τις αρχές του, για να ασκεί τα καθήκοντά του απρόσκοπτα. Επομένως, η παραίτηση ήταν η καλύτερη λύση.
.

*      Παράλληλο κείμενο: Κ. Καρυωτάκη, Πρέβεζα.
ΠΡΕΒΕΖΑ
Θάνατος είναι οι κάργες που χτυπιούνται
στους μαύρους τοίχους και τα κεραμίδια,
θάνατος οι γυναίκες, που αγαπιούνται
καθώς να καθαρίζουνε κρεμμύδια.
Θάνατος οι λεροί, ασήμαντοι δρόμοι
με τα λαμπρά, μεγάλα ονόματά τους,
ο ελαιώνας, γύρω η θάλασσα, κι ακόμη
ο ήλιος, θάνατος μες στους θανάτους.
Θάνατος ο αστυνόμος που διπλώνει
για να ζυγίση μια «ελλιπή» μερίδα,
θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι,
κι ο δάσκαλος με την εφημερίδα.
Βάσις, Φρουρά, Εξηκονταρχία Πρεβέζης.
Την Κυριακή θ' ακούσουμε την μπάντα.
Επήρα ένα βιβλιάριο Τραπέζης
πρώτη κατάθεσις δραχμαί τριάντα.
Περπατώντας αργά στην προκυμαία,
«Υπάρχω;» λες, κ' ύστερα «δεν υπάρχεις!»
Φτάνει το πλοίο. Υψωμένη σημαία.
Ίσως έρχεται ο Κύριος Νομάρχης.
Αν τουλάχιστον, μέσα στους ανθρώπους
αυτούς, ένας επέθαινε από αηδία...
Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους,
θα διασκεδάζαμε όλοι στην κηδεία.
*      Εργασία: Πώς αντιμετωπίζει τους τύπους ο Δαρέζης του Ξενόπουλου και πώς ο Καρυωτάκης στην «Πρέβεζα» ;




Άγγελος Σικελιανός, Γιατί βαθιά μου δόξασα


Ø Το ποίημα γράφτηκε το 1937 και δημοσιεύτηκε το 1938. Είναι η εποχή του πρώτου κλονισμού της υγείας του ποιητή (το Σεπτέμβριο του 1937, λίγους μήνες μετά τη σύνθεση του ποιήματος, υπέστη το πρώτο καρδιακό επεισόδιο).

Ø Με το ποίημα αυτό ο ποιητής:
o   δοξολογεί τη ζωή
o   βιώνει το μυστήριο της ύπαρξης
o   συμφιλιώνεται με το θάνατο
o   αναδεικνύει την ποιητική δημιουργία ως πηγή της ζωής.

Ø Όλο το ποίημα γραμμένο σε πρώτο ενικό πρόσωπο: ταύτιση αφηγητή και ποιητή.

Ø Δομή:
o   Τρεις στροφές – τρεις ενότητες
o   Σε κάθε στροφή: μια αιτία (που εισάγεται με το αιτιολογικό «γιατί») και ένα αποτέλεσμα (που εισάγεται με το δεικτικό «να που»).
o   Προηγούνται οι αιτιολογικές προτάσεις και ακολουθούν οι κύριες (πράγμα που δε συνηθίζεται στην ποίηση του Σικελιανού).
o   Προτιμάται αυτή η σύνταξη:
§  για λόγους χρονικής αλληλουχίας
§  για να δοθεί έμφαση στην αιτιολόγηση.
o   Γι’ αυτό μπαίνει και στον τίτλο μια αιτιολογική πρόταση

Ø Πρώτη στροφή:
o   Πίστη στη γη
o   Απόρριψη της φυγής
o   Μυστική (εσωτερική) στοχαστική αναζήτηση
o   Αποτέλεσμα: μια πηγή ζωής και χαράς

Ø Δεύτερη στροφή:
o   Απόρριψη αιτιοκρατίας (της λογικής εξήγησης)
o   Αναζήτηση του σκοπού της ζωής με όπλο την εμπειρία
o   Αποτέλεσμα: βαθιά χαρά της δημιουργίας και της παραγωγικότητας
Ø Τρίτη στροφή:
o   Κατάργηση ορίων ανάμεσα στην αρχή και το τέλος
o   Σύνδεση των αντιθέτων
o   Αποδοχή της καταστροφής ως τρόπου καινούργιας γέννησης
o   Αποτέλεσμα: χάνεται το εφήμερο – ανάδειξη σταθερών αληθειών – συμφιλίωση με το θάνατο

Ø Πηγή της ζωής είναι η ποιητική δημιουργία: το μυστικό βίωμα της ποιητικής δημιουργίας εξυψώνει τον άνθρωπο και τον οδηγεί στην υπέρβαση της εφήμερης και φθαρτής του ύλης.

Ø Η λειτουργία των επαναλήψεων και της στίξης.

Ø Άποψη: «Ολόκληρο το Γιατί βαθιά μου δόξασα είναι ένας αξιωματικός, θα λέγαμε, ορισμός του λυρισμού. Επιχειρώντας, το 1938, να ορίσει αυτό που αποκαλεί «γνήσια ποιητική εμπειρία», ο Σικελιανός εξηγεί ότι η εμπειρία αυτή δεν πρέπει να δανείζεται τους νόμους της «από καμιά δογματική ή λογικευτική εξήγηση του κόσμου [...] αλλά να τους αντλεί από μια άμεση και οργανική ενατένιση τού σε αδιάκοπη ενέργεια βρισκόμενου μέσα κι έξω μας μυστηρίου». Αυτήν ακριβώς την «άμεση και οργανική ενατένιση» -ή, ακριβέστερα στην περίπτωσή μας, βίωση- ... περιγράφει με πυκνότητα και εκφραστική ακρίβεια το ποίημα που μας απασχολεί».                                          (Αθηνά Βογιατζόγλου)

Ø Παράλληλο κείμενο:
o   Διαβάστε το παράλληλο κείμενο και εξετάστε πώς αντιμετωπίζει ο Σικελιανός και πώς ο Καρυωτάκης τη φύση, τη ζωή, το θάνατο.





Άγγελος Σικελιανός, Γιατί βαθιά μου δόξασα

ΠΡΩΤΗ ΣΤΡΟΦΗ
ΑΙΤΙΑ
 







ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
 







ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΤΡΟΦΗ
ΑΙΤΙΑ







ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
 







ΤΡΙΤΗ ΣΤΡΟΦΗ
ΑΙΤΙΑ







ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ









ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Κ. Καρυωτάκης, Επιστροφή
- Πώς αντιμετωπίζει ο Σικελιανός και πώς ο Καρυωτάκης τη φύση, τη ζωή, το θάνατο.



ΣΙΚΕΛΙΑΝΟΣ

ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ
ΦΥΣΗ












ΖΩΗ












ΘΑΝΑΤΟΣ
















Κ. Καρυωτάκης, Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα


Ø Ο Κ. Καρυωτάκης είναι ο κύριος εκφραστής των τάσεων που επικρατούν κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου:
o   αβεβαιότητα, ρευστότητα και απογοήτευση μετά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή.
o   οριστικός ενταφιασμός της Μεγάλης ιδέας – αναζήτηση νέων οραμάτων.
o   αστάθεια στην πολιτική ζωή με δικτατορίες και συνεχή αλλαγή κυβερνήσεων.
o   αστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας – εμφάνιση νέων κοινωνικών προβλημάτων.
o   εξάπλωση των μαρξιστικών ιδεών – κριτική στο πολιτικό και κοινωνικό κατεστημένο.

Ø Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ελεγεία και σάτιρες», που δημοσιεύτηκε το 1927.

Ø Δομή: δύο στροφές – ενότητες:
o   1η στροφή: Η ερωτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί ένα όμορφο καλοκαιρινό βράδυ.
o   1η στροφή: Η δυσκολία του ποιητικού υποκειμένου να ανταποκριθεί θετικά σε αυτήν.

Ø Οι δύο στροφές έχουν διαφορετικό ύφος:
o   Ο ποιητής αντιμετωπίζει με αμφιθυμία το ειδυλλιακό καλοκαιρινό βραδινό (υποβόσκει, ενδεχομένως, και μια ειρωνική διάθεση).
(Πώς δηλώνεται στο ποίημα αυτή η αμφιθυμία;)
o   Τελικά απορρίπτει και ακυρώνει το ερωτικό κάλεσμα που υποδηλώνει η πρώτη στροφή.

Ø Εκφραστικά μέσα:
o   Εικόνες φτιαγμένες με δεξιοτεχνία.
o   Παρομοιώσεις και μεταφορές (Να εντοπιστούν).
o   Το στοιχείο της «συναισθησίας»: «κάποια χρυσή λεπτότατη / στους δρόμους ευωδιά» (οι αισθήσεις της όρασης και της όσφρησης συναιρούνται).
o   Τα αναπάντητα ερωτήματα στη δεύτερη στροφή.

Ø Ο στίχος είναι ελεύθερος, σε ορισμένα σημεία όμως παρουσιάζει ομοιοκαταληξία (αυτό / παλτό / περιττό, αυτό / ονειρευτό), που δίνει ρυθμό στο ποίημα.


Ø Εργασίες:
1.     Να αιτιολογήσετε με στοιχεία του ποιήματος την άποψη που έχει εκφραστεί για τον Καρυωτάκη: «Αγαπά τη ζωή, αλλά αισθάνεται όλο και πιο έντονα τη ματαιότητά της, για να καταλήξει τελικά σε τραγικό αδιέξοδο».
2.     Ποια είναι κατά τον ποιητή η σχέση ποίησης και ζωής με βάση την αναφορά του «Η σκέψις, τα ποιήματα, / βάρος περιττό»;




ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΝ


Ø  Το περιεχόμενο του Ύμνου εις την Ελευθερίαν.

Ø  Οι στροφές 87-96 του Ύμνου αναφέρονται στην πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου που λήγει τα Χριστούγεννα του 1822. Το σχέδιο των Τούρκων να επιτεθούν το βράδυ των Χριστουγέννων, όταν οι υπερασπιστές της πόλης θα βρίσκονται στις εκκλησίες, το αποκαλύπτει στους Έλληνες ο υπηρέτης του Ομέρ Βρυώνη Γιάννης Γούναρης, ο οποίος πληρώνει με τη θυσία της οικογένειάς του την προσφορά του προς την Πατρίδα.

Ø  Η προσωποποιημένη Ελευθερία συναντάται με τη Θρησκεία στο Μεσολόγγι το βράδυ των Χριστουγέννων. Ο ασπασμός της Θρησκείας στην Ελευθερία επισφραγίζει τη σύμπραξη Θρησκείας και Ελευθερίας που χαρίζει τη νίκη στους Έλληνες.

Ø  Βασικό στοιχείο του Αγώνα του 1821: ο αγώνας γίνεται υπέρ πίστεως και πατρίδος: «για του Χριστού την πίστη την αγία και της πατρίδος την ελευθερία»

Ø  Ατμόσφαιρα κατανυκτική στην εκκλησία και εικόνες θρησκευτικής λατρείας με ορθόδοξο χριστιανικό τρόπο (θυμιατό, ψαλμωδίες, εικόνες αγίων, καντήλια).

Ø  Αντίθεση: αιφνίδια αλλαγή σκηνικού και τόνου με την εικόνα της στρ. 93: ποδοβολητά, ιαχές και κτυπήματα αρμάτων.

Ø  Στρ. 94-95: αποθέωση και εξαΰλωση της Ελευθερίας, η οποία κατακλύζεται από άυλο και υπερκόσμιο φως.

Ø  Στρ. 96: σύγκριση με την πρώτη στροφή του Εθνικού Ύμνου.

Ø  Μέτρο: τροχαϊκό οκτασύλλαβο και επτασύλλαβο με πλεκτή ομοιοκαταληξία.





Α. Παπαδιαμάντη, Της Κοκκώνας το σπίτι


Ø Λογοτεχνικό είδος: ηθογραφικό διήγημα
o   Τα ηθογραφικά στοιχεία του διηγήματος.

Ø Ενότητες
o   Το σπίτι της Κοκκώνας και η ιστορία του: Αρχή – της Κοκκώνας το σπίτι.
o   Η φιλονικία των παιδιών και η εμφάνιση του «στοιχειού»: – Άλλη φορά να μη μαλώνετε.
o   Η πραγματική ταυτότητα του «στοιχειού»: – μεταξύ των παιδιών που εμάλωναν.
o   Κι άλλη εμφάνιση του Παλούκα – οι πρώτες υποψίες των παιδιών: – αφήκε τα παιδία ελεύθερα.
o   Το πάθημα του Παλούκα: – τέλος.

Ø Αφήγηση:
o   Τριτοπρόσωπη αφήγηση από έναν παντογνώστη αφηγητή που δεν συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται.
o   Συνδυασμός αφήγησης-περιγραφής και διαλόγου.

Ø Ο χρόνος της αφήγησης:
o   Παραμονή Χριστουγέννων του έτους 185...
o   Εναλλαγή αφήγησης στο παρόν και αναδρομών στο παρελθόν:
§  Αναδρομή στο παρελθόν: Η ιστορία της Κοκκώνας.
§  Αφήγηση στο παρόν: Το πρώτο περιστατικό με τα παιδιά.
§  Αναδρομή στο παρελθόν: Το σχέδιο του Παλούκα.
§  Αφήγηση στο παρόν: Το δεύτερο περιστατικό με τα παιδιά.
§  Αφήγηση στο παρόν: Το πετροβόλημα του σπιτιού.
§  Αναδρομή στο παρελθόν: Το σχέδιο των παιδιών.
§  Αφήγηση στο παρόν: Η τιμωρία του Παλούκα.

Ø Ο Τόπος: Αν και δεν κατονομάζεται, περιγράφεται με πολλές λεπτομέρειες (όπως ορίζει η τεχνική του ρεαλισμού). Η περιγραφή ταιριάζει απόλυτα με τη Σκιάθο, την πατρίδα του Παπαδιαμάντη.

Ø Γλώσσα: η ιδιότυπη καθαρεύουσα του Παπαδιαμάντη, με αρκετές αρχαζουσες λέξεις. Στους διαλόγους επικρατεί η ζωντανή δημοτική της Σκιάθου.

Ø Εκφραστικά μέσα: Το διήγημα είναι πλούσιο σε εκφραστικά μέσα: επίθετα, εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις, ασύνδετο σχήμα.

Ø Πρόσωπα: Ο Παλούκας χαρακτηριστικός ανθρώπινος τύπος.

Ø Εργασία: Να εντοπίσετε τα στοιχεία που αναφέρονται σε έθιμα και λαϊκές αντιλήψεις.




Γρηγόριος Ξενόπουλος, Το συννεφάκι


Ø  Λεξιλόγιο:
o   παρακράτηση = οικονομικό μέτρο σύμφωνα με το οποίο παρακρατείται ένα μέρος της σοδειάς για να μην υποτιμηθεί η αξία του προϊόντος.
o   λαμπίκος = αποστακτήρας (για παραγωγή τσίπουρου).

Ø Το κείμενο αυτό συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του διηγήματος. Να εντοπιστούν.
Ø Εντάσσεται στην τεχνοτροπία του ρεαλισμού και μάλιστα στην ηθογραφία. Αιτιολόγηση.

Ø Κυρίαρχο περιστατικό: το πάθημα του Πανάγαρη.
Ø Βασικές ιδέες:
o   Το άγχος των αγροτών για τη σοδειά τους.
o   Ο γραφικός χαρακτήρας του Πανάγαρη.
Ø Δομή:
o   1η ενότητα: «Στο μεγάλο κάμπο – έδερνε τη γυναίκα του»: ο Πανάγαρης και ο χαρακτήρας του.
o   2η ενότητα: «Ξημέρωσε Κυριακή – για το λαμπίκο»: το συγκεκριμένο περιστατικό.

Ø Τόπος και χρόνος του διηγήματος. Ο χρόνος της αφήγησης.
Ø Το διήγημα ξεκινά με μια αντίθεση. Ποια είναι και τι φανερώνει;
Ø Ο χαρακτήρας του Πανάγαρη:
o   Οι σχέσεις του με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.
o   Η σχέση του με τον θεό.
o   Οι αντιφάσεις και μεταπτώσεις του χαρακτήρα του.
Ø Πώς αντιμετωπίζεται η αναπάντεχη συμφορά;
Ø Η συμμετοχή των γειτόνων στην προσπάθεια του Πανάγαρη.

Ø Θέματα για συζήτηση:
o   Πιστεύετε ότι άξιζε ο Πανάγαρης αυτό που έπαθε; Με ποια συναισθήματα αντιμετωπίζει ο αναγνώστης το πάθημά του;
o   Οι δυσκολίες που έχουν να αντιμετωπίσουν οι αγρότες.

Ø Γλώσσα: Απλή δημοτική με στοιχεία της διαλέκτου της Ζακύνθου.
Ø Εκφραστικά μέσα: Επίθετα, εικόνες, παρομοιώσεις, μεταφορές κ.ά. Να εντοπιστούν.





Κ. Παλαμά, Πατέρες (απόσπασμα)


Ø Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Βωμοί», που εκδόθηκε το 1915.

Ø Ο τίτλος «Πατέρες» αναφέρεται στους θεμελιωτές της νεοελληνικής λογοτεχνικής ζωής: Σολωμό, Ρήγα, Βηλαρά, Κάλβο, Βαλαωρίτη κ.ά.

Ø Ο ποιητής χρησιμοποιεί παραβολικό και αλληγορικό λόγο. Χρησιμοποιεί επίσης την αλληγορική εικόνα του καλλιεργητή του περιβολιού που παραδίδει το περιβόλι στο παιδί του.

Ø Θέμα του αποσπάσματος είναι η εθνική και πνευματική κληρονομιά και η αξιοποίησή της από τις νεότερες γενιές.

Ø Το περιβόλι, δηλαδή, συμβολίζει το έθνος, την εθνική και πολιτισμική παράδοση, που αφήνουν οι πατέρες στους απογόνους τους.

Ø Ο ποιητής απευθύνει, μετά τους Βαλκανικούς πολέμους (1912-13) και το διπλασιασμό της έκτασης της Ελλάδας, ένα προσκλητήριο στη νέα γενιά να διαφυλάξει και να αξιοποιήσει την κληρονομιά που έλαβε από τους παλαιότερους.

Ø Δομή: το απόσπασμα χωρίζεται σε δύο ισομερώς κατανεμημένες ενότητες:
o   Στ. 1-10: Οι συμβουλές του ποιητή για την περίοδο ειρήνης.
o   Στ. 10-19: Οι συμβουλές του ποιητή για την περίοδο πολέμου.
(Το «Κι αν είναι» στον στ. 10 υποδηλώνει μια ισχυρή αντίθεση ανάμεσα στις εικόνες των δύο ενοτήτων)

Ø Οι συμβουλές του ποιητή:
o   Πρώτη ενότητα:
§  Να διαφυλάξει, να μεγαλώσει και να καλλιεργήσει το περιβόλι.
§  Να αφαιρέσει ό,τι είναι άχρηστο και δεν αποδίδει καρπούς.
o   Δεύτερη ενότητα:
§  Σε καιρούς δύσκολους να μην διστάσει να ξεριζώσει το περιβόλι για να αγωνιστεί και να θεμελιώσει το καινούριο.

Ø Με την «καινούρια γέννα» ο ποιητής εννοεί εθνική αποκατάσταση και ανασυγκρότηση. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρεται στην πραγματοποίηση της Μεγάλης Ιδέας, που εκείνη την εποχή αποτελούσε το μεγάλο όραμα για την εδαφική αποκατάσταση του ελληνικού έθνους.

Ø Με το «γύρισμα των κύκλων» (βλ. τον εισαγωγικό στίχο του Ερωτόκριτου: «Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου») εννοεί τις απότομες αλλαγές και μεταπτώσεις, από τις οποίες σημαδεύτηκε η ιστορική πορεία του έθνους κατά τα χρόνια εκείνα (π.χ. 1897: άτυχος ελληνοτουρκικός πόλεμος – 1912-13: νικηφόροι βαλκανικοί πόλεμοι). 

Ø Στίχος: Ιαμβικός 15/σύλλαβος χωρίς ομοιοκαταληξία.

Ø Γλώσσα: Δημοτική με πολλές σύνθετες και λαϊκές λέξεις που αναφέρονται στις γεωργικές εργασίες: βεργολογήσεις, βρυσομάνα, οργοτόμος, κ.ά.

Ø Εκφραστικά μέσα:
o   Μεταφορές (πλούτισε τη χλώρη του, το αγνό νερό, τη ζωντάνια του σπείρε, καιροί οργισμένοι), επανάληψη, ασύνδετα, πολυσύνδετα.
o   Αξιοσημείωτη η αλλαγή τόνου στη δεύτερη ενότητα με τη συσσώρευση ασύνδετων ρημάτων και ουσιαστικών: «μη φοβηθείς το χαλασμό. Φωτιά! Τσεκούρι! Τράβα,/ ξεσπέρμεψέ το, χέρσωσε το περιβόλι, κόφ’ το».







Ι. Κονδυλάκη, Το κακό συναπάντημα (απόσπασμα)


Ø Θέμα: Το πάθημα ενός Έλληνα της Κρήτης κατά την τουρκοκρατία και ο τρόπος που το αντιμετωπίζει.
Ø Δομή:
o   «Α! γυναίκα … κι άρχισε κι έκλαιγε»: Το δίλημμα του Σιφογιάννη.
o   «Σε λίγες ώρες … θαρρώ πως πίνει κιόλας»: Ο Σιφογιάννης αποκαλύπτει το μυστικό στη γυναίκα του – Αυτή προτείνει να συμβουλευτούν τον παπά.
o   «Όσο να περιμένει την απάντηση … τσοι χρόνους που μου ‘κοψε!»: Η επιτυχημένη παρέμβαση του παπά.

Ø Θέματα για σχολιασμό:
o   Το δίλημμα του Σιφογιάννη.
o   Με ποιο τρόπο σκέφτεται να αντιμετωπίσει τη δυσκολία;
o   Ο χαρακτήρας του Σιφογιάννη.
o   Ο Σιφογιάννης χαρακτηριστικός τύπος του Έλληνα κατά την τουρκοκρατία:
§  Εφευρίσκει διάφορους τρόπους επιβίωσης.
§  Υποτάσσεται στους Τούρκους, υπακούει εντολές, σκύβει το κεφάλι.
§  Προσπαθεί να αποφύγει τις δυσκολίες με πονηριά ή, καλύτερα, με κουτοπονηριά.
§  Γενικά, είναι ο τύπος του ραγιά, που αποζητά τη συγχώρεση ή την εύνοια του κατακτητή και παράλληλα τον ευγνωμονεί. (Ο Σιφογιάννης στο τέλος εύχεται για τον αγά).
§  Από την άλλη όμως: θέλει να μείνει πιστός στην θρησκεία των προγόνων και να διατηρήσει την παράδοση και τα έθιμα του.
[Ποιον χαρακτήρα από το θέατρο σκιών θυμίζει η συμπεριφορά του Σιφογιάννη;]
o   Οι συνθήκες διαβίωσης κατά την τουρκοκρατία:
§  Ο αγάς έχει δικαίωμα ζωής και θανάτου πάνω στους υπόδουλους.
§  Γίνονται διά της βίας εξισλαμισμοί.
§  Όποιος εξισλαμιζόταν δεν μπορούσε να απαρνηθεί τη μωαμεθανική θρησκεία. Η τιμωρία θα ήταν ο θάνατος.
§  Υπάρχουν κρυπτοχριστιανοί.
§  Υπάρχει σχετική θρησκευτική ελευθερία.
§  Οι υπόδουλοι έχουν τα κτήματά τους και τα καλλιεργούν, αλλά πληρώνουν ένα μέρος των εισοδημάτων τους στον αγά. [Δύο οι βασικοί φόροι: κεφαλικός (χαράτσι) και δεκάτη]
§  Ο παπάς του χωριού είναι σύμβουλος και συμπαραστάτης στις δυσκολίες.
o   Ο Κονδυλάκης αφηγείται το γεγονός με ένα ζωντανό και εύθυμο τόνο. Τον εύθυμο τόνο τον δίνει:
§  Με τους διαλόγους, που είναι γραμμένοι στο κρητικό ιδίωμα.
§  Με την περιγραφή του τρόπου που σκέφτεται ο Σιφογιάννης.
§  Με την περιγραφή των τρόπων και των αντιδράσεων του αγά.

Ø Το διήγημα αυτό είναι ηθογραφικό, περιγράφει καταστάσεις, χαρακτήρες, ήθη και έθιμα της ελληνικής υπαίθρου κατά την τουρκοκρατία.
Ø Γλώσσα: Δημοτική με πολλά ιδιωματικά στοιχεία.
Ø Εκφραστικά μέσα:
o   Η περιγραφή είναι λιτή. Ωστόσο δεν λείπουν τα εκφραστικά μέσα, κυρίως οι μεταφορές («η μπιστόλα θα του μιλούσε», να βγει από το αδιέξοδο», να τονε βρω τσι καλές του»).
o   Οι διάλογοι είναι ζωντανοί και ο συγγραφέας δείχνει ιδιαίτερη ικανότητα στις ρεαλιστικές περιγραφές καταστάσεων, σκέψεων και συναισθημάτων.

Ø Εργασίες:
o   Ποιο είναι το δίλημμα του Σιφογιάννη και με ποιο τρόπο σκέφτεται να αντιμετωπίσει τη δυσκολία;
o   Μπορείτε να εντοπίσετε ομοιότητες ανάμεσα στον χαρακτήρα του Σιφογιάννη και τον Καραγκιόζη;



ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ


1.     Η ζωή και το έργο του συγγραφέα.
2.     Ένταξη του κειμένου στο συνολικό έργο του συγγραφέα (συγγραφική περίοδος, σχέση με τα άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα).
3.     Ένταξη στο ιστορικό πλαίσιο και στην εποχή (σχέση με ιστορικά γεγονότα της εποχής – πληροφορίες για σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα που θίγονται στο κείμενο).
4.     Ένταξη σε λογοτεχνική σχολή ή λογοτεχνικό ρεύμα.
5.     Σχέσεις του έργου με άλλα έργα, ελληνικά ή ξένα, παλαιότερα ή σύγχρονα, επιδράσεις, δάνεια κτλ.
6.     Η υπόθεση του ευρύτερου έργου (σε γενικές γραμμές).
7.     Περιεχόμενο του συγκεκριμένου κειμένου.
8.     Δομή – θεματικές ενότητες (αν υπάρχουν).
9.     Ανάλυση του περιεχομένου: χαρακτήρες, ιδέες κτλ.
10.                        Ανάλυση της μορφής: γλώσσα, εκφραστικά μέσα, σχήματα λόγου κτλ. (μέτρο και στίχος, αν είναι ποίημα) – στοιχεία τεχνικής του κειμένου – λογοτεχνική αξία.
11.                         Βιβλιογραφία



ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ


1.     Η ζωή και το έργο του συγγραφέα.
2.     Ένταξη του κειμένου στο συνολικό έργο του συγγραφέα (συγγραφική περίοδος, σχέση με τα άλλα έργα του ίδιου συγγραφέα).
3.     Ένταξη στο ιστορικό πλαίσιο και στην εποχή (σχέση με ιστορικά γεγονότα της εποχής – πληροφορίες για σημαντικά ιστορικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα που θίγονται στο κείμενο).
4.     Ένταξη σε λογοτεχνική σχολή ή λογοτεχνικό ρεύμα.
5.     Σχέσεις του έργου με άλλα έργα, ελληνικά ή ξένα, παλαιότερα ή σύγχρονα, επιδράσεις, δάνεια κτλ.
6.     Η υπόθεση του ευρύτερου έργου (σε γενικές γραμμές).
7.     Περιεχόμενο του συγκεκριμένου κειμένου.
8.     Δομή – θεματικές ενότητες (αν υπάρχουν).
9.     Ανάλυση του περιεχομένου: χαρακτήρες, ιδέες κτλ.
10.                         Ανάλυση της μορφής: γλώσσα, εκφραστικά μέσα, σχήματα λόγου κτλ. (μέτρο και στίχος, αν είναι ποίημα) – στοιχεία τεχνικής του κειμένου – λογοτεχνική αξία.
11.                         Βιβλιογραφία






Κ. Παλαμά, Ο δωδεκάλογος του γύφτου (απόσπασμα)


Ø Το ποίημα Ο δωδεκάλογος του γύφτου γράφτηκε στο διάστημα 1899–1907 (μετά τον άτυχο ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 και λίγο πριν την εθνική έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων).

Ø Αποτελείται από 12 επεισόδια (λόγους) με πρωταγωνιστή ένα γύφτο. Πρόκειται για μια επικολυρική (=επική + λυρική) σύνθεση, ένα λυρικό έπος, όπως ονομάζεται συχνά. 

Ø Τοποθετείται χρονικά στην περίοδο πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Ø Το απόσπασμα είναι από τον έβδομο λόγο (Το πανηγύρι της Κακάβας): οι γύφτοι είναι συγκεντρωμένοι στην Κακάβα για να γιορτάσουν τη γιορτή της άνοιξης. Μιλάει ο γύφτος προς τους ομόφυλούς του.

Ø Τι συμβολίζει ο Γύφτος;

Ø Γιατί ο ποιητής επιλέγει το γύφτο για σύμβολο;

Ø Οι λέξεις φωτιά, σφυρί, αμόνι, μουλάρια ανακαλούν άμεσα μορφές ζωής των γύφτων.

Ø Δομή: Τρεις ενότητες, όπως είναι χωρισμένο σε στροφές (η πρώτη στροφή δεν είναι ολόκληρη, παρά μόνο οι τρεις τελευταίοι στίχοι).
o   Προτροπή για ξαναπλάσιμο του κόσμου – χρησιμοποιείται η εικόνα του σιδερά που δουλεύει τα μέταλλα με το σφυρί και το αμόνι. («ξανανθίστε»: κάντε να ξαναβλαστήσουν, να ξαναδημιουργηθούν).
o   Προτροπή για γκρέμισμα των μαντρών (= συνόρων) – χρησιμοποιείται η δανεισμένη από τα παραμύθια εικόνα των μαγισσών που καβαλάνε τα σκουπόξυλα).
o   Υποβολή της απεραντοσύνης του σύμπαντος σε σχέση με τη γη – την αίσθηση του ύψους δίνουν ορισμένες λέξεις (ανεβείτε, ψηλότερες, κατάψηλη) και η τριπλή επανάληψη της λέξης κορφή.

Ø Η τρίτη στροφή αποτελεί την αιτιολόγηση της προτροπής της δεύτερης στροφής και συγκεκριμένα του στίχου 7: «Ο κόσμος ακομμάτιαστος και απέραντος!»

Ø Κεντρική ιδέα: η ανανέωση της ζωής του Ελληνικού κράτους με γκρέμισμα όλων των συμβατικών αξιών και των προλήψεων. Αντικατάσταση του παλιού με το καινούργιο, συνεχής αναζήτηση νέων ιδανικών.

Ø Αφορμή του προβληματισμού του ποιητή είναι ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Η αίσθηση αναγέννησης και αναδημιουργίας που καλλιεργείται από το «Δωδεκάλογο του γύφτου» οδηγεί στην ανάταση των Βαλκανικών πολέμων.

Ø Ο τόνος είναι προτρεπτικός και διδακτικός. Δίνεται με τις προστακτικές (δουλεύτε, ξανανθίστε, περάστε, φτερώστε) και με τις βουλητικές παρορμήσεις που έμμεσα υποβάλλουν οι ιδέες – εικόνες (του σιδερά ή των μαγισσών).

Ø Ο στίχος είναι ελεύθερος – η ελευθερία του στίχου συμβαδίζει με την ελευθερία της ζωής του γύφτου.




Γιάννη Βλαχογιάννη, Κρυφά χαράματα


Ø Ο Γιάννης Βλαχογιάννης ήταν ιστοριοδίφης, ασχολήθηκε με την ιστορική έρευνα, διέσωσε τα αρχεία της επανάστασης του ’21 και εξέδωσε τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη. Το λογοτεχνικό έργο του αντλεί τα θέματά του από τον απελευθερωτικό αγώνα.

Ø Δομή:
o   «Τα δυο γεροντάκια ... από το πλευρό της»: Η ιστορία του γέρου και η απρόσμενη εμφάνισή του.
o   «Στην πόρτα είχε ‘ρθει ... για την πατρίδα»: Ο γέρος θέλει να μάθει τι συμβαίνει και ο γιος του τού αποκαλύπτει την αλήθεια.
o   «Χοντρά δάκρυα ... ξένους σπίτι μας!»: Η μεταμόρφωση και αναζωογόνηση του γέρου.

Ø Θέμα: Η ύπαρξη ενός ιδανικού ζωντανεύει τον άνθρωπο – Η αποφασιστικότητα των Ελλήνων για την απόκτηση της ελευθερίας.
Ø Το διήγημα περιστρέφεται γύρω από ένα περιστατικό: ο γέρος βγαίνει από την απομόνωση και πληροφορείται τις προετοιμασίες για τον αγώνα. Αλλάζει εντελώς η διάθεσή του.
Ø Κεντρικό πρόσωπο του διηγήματος: ο γέρος
o   Ποιος ήταν στο παρελθόν ο χαρακτήρας του γέρου.
o   Η εξέλιξη της ψυχολογικής κατάστασης του γέρου.  
Ø Τα άλλα πρόσωπα:
o   Ο χαρακτήρας του γιου του, του Λια.

Ø Οι κίνδυνοι που αντιμετώπιζαν οι ναυτικοί όταν ταξίδευαν στις θάλασσες.
Ø Πληροφορίες για τον ναυτικό αγώνα των Ελλήνων κατά την επανάσταση.

Ø Τεχνική: Συνδυασμός αφήγησης και διαλόγου – Λίγα τα εκφραστικά μέσα.
Ø Γλώσσα: Δημοτική με ορισμένα ιδιωματικά στοιχεία.

Ø Εργασία:
o   Να σχολιάσετε σε μια παράγραφο τη βασική ιδέα του διηγήματος: «Η ύπαρξη ενός ιδανικού μεταβάλλει τη ζωή του ανθρώπου»




Στράτη Μυριβήλη, Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια (απόσπασμα)

Ø Μια τριλογία του Μυριβήλη με θέμα τη μικρασιατική καταστροφή:
o   Η ζωή εν τάφω,
o   Η δασκάλα με τα χρυσά μάτια,
o   Παναγιά η Γοργόνα.

Ø Θέμα του αποσπάσματος η περιγραφή μιας πυρκαγιάς και της ηρωικής πράξης του Λεωνή Δρίβα.
Ø Δομή:
o   «Πάνω στην ώρα ... όπως τ’ αγριογούρουνα στα δάση»: Η περιγραφή της πυρκαγιάς και οι αντιδράσεις του πλήθους.
o   «Η πυρκαγιά φεγγοβολούσε ... στην αγκωνή του δρόμου και χάθηκαν»: Η τύχη των δύο μιναδόρων.
o   «Όμως σχεδόν την ίδια στιγμή ... Δεν τις βλέπει πουθενά»: Αγωνία για τη μικρή Φανούλα – Η ηρωική πράξη του Λεωνή.
o   «Αδριανή! φωνάζει δυνατά ... σαν τον πατέρα σου»: Ο Λεωνής τρέχει στις αδερφές του και κάνει συστάσεις στο γιατρό.

Ø Με μια ηχητικές εικόνες (καμπάνες, σαματάς, φωνές, πιστολιές) δίνεται η αναγγελία της πυρκαγιάς.
Ø Με μοναδική περιγραφική δεινότητα ο συγγραφέας μας δίνει την εξάπλωση της φωτιάς.
Ø Τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί: μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, επίθετα.
Ø Οι αντιδράσεις των προσώπων και του πλήθους στο θέαμα της φωτιάς.
Ø Η διακύμανση στις αντιδράσεις του πλήθους – Η διείσδυση του συγγραφέα στην ψυχολογία του όχλου.
Ø Κεντρικό πρόσωπο ο Λεωνής Δρίβας. Ο χαρακτήρας του.
Ø Η ψυχολογική κατάσταση των άλλων προσώπων.

Ø Γλώσσα: εκφραστική και ζωντανή δημοτική γλώσσα.
Ø Ύφος: ζωηρό και παραστατικό, αποδίδει τέλεια την αγωνία και τον πανικό.

Ø Παράλληλο κείμενο: Σ. Μυριβήλη, Ο Βασίλης και το φίδι.




Η. Βενέζη, Το νούμερο 31328 (απόσπασμα)


Ø Το νούμερο 31328 είναι το νούμερο που είχε ο Βενέζης ως αιχμάλωτος στα τάγματα εργασίας μετά την μικρασιατική καταστροφή.
Ø Επομένως, το μυθιστόρημα αυτό αποτελεί το «μαρτυρολόγιο της ματωμένης πορείας χιλιάδων ανυπεράσπιστων ομήρων και αιχμαλώτων».
Ø Ο Βενέζης διατηρεί τον ιστορικό πυρήνα και περιγράφει όσα γεγονότα έχει ζήσει ως αυτόπτης μάρτυρας.
Ø Το μυθιστόρημα αυτό μαζί με την Αιολική γη και τη Γαλήνη συγκροτούν την τριλογία της μικρασιατικής καταστροφής.

Ø Δομή:
o   1η ενότητα: το «ξάφρισμα» (αρχή – ο επικεφαλής του αποσπάσματος).
o   2η ενότητα: τα συναισθήματα μετά το «ξάφρισμα».

Ø Θέμα προς συζήτηση: η συμπεριφορά των Τούρκων απέναντι στην ανθρώπινη ζωή.
o   Πλήρης απαξίωση της ανθρώπινης ζωής.
o   Ο άνθρωπος γίνεται τρόπος διασκέδασης κάποιων μεθυσμένων αξιωματικών.
o   Ο θάνατος γίνεται μακάβριο παιχνίδι.

Ø Τα συναισθήματα των προσώπων. Ο Βενέζης με μαεστρία περιγράφει τη στάση των συντρόφων του απέναντι στο θάνατο. Ξεχωρίζει η περιγραφή των δικών του συναισθημάτων και αυτών του Καπετάνιου.
Ø Τα πρόσωπα, απλοί καθημερινοί άνθρωποι, αντιμετωπίζουν με απλό ανθρώπινο τρόπο το θάνατο. Και ο Καπετάνιος που διατηρεί τη ψυχραιμία του δεν κρύβει εντελώς το φόβο και τα συναισθήματά του. Ήρωας δεν είναι αυτός που δεν φοβάται το θάνατο, αλλά αυτός που καταφέρνει να κατανικήσει το φόβο του θανάτου.
Ø Ο συγγραφέας νοιώθει ενοχές που από μια στιγμιαία συγκυρία γλίτωσε η ζωή του και επιλέχθηκε στη θέση του ο Καπετάνιος.

Ø Ο συγγραφέας κατορθώνει να δώσει την αγωνία και τον τρόμο που έζησαν αυτός και οι συγκρατούμενοί του:
o   Με την περιγραφή του «ξαφρίσματος».
o   Ζωντανεύοντας τη βαρβαρότητα και τον κυνισμό των Τούρκων στρατιωτικών.

Ø Σημαντικότερο πρόσωπο του αποσπάσματος ο Καπετάνιος:
o   Ξεχωρίζει με τη συμπεριφορά του.
o   Διατηρεί τη ψυχραιμία του, παρά τα συναισθήματα που τον διακατέχουν.
o   Έχει για συντροφιά και παρηγοριά το παιχνίδι που του έδωσε ο γιος του.
o   Επιλέχθηκε στη θέση του συγγραφέα για να εκτελεσθεί.

Ø Η σημασία της τελευταίας σκηνής του αποσπάσματος:
o   Το μικρό παιχνίδι έρχεται να θυμίσει ότι ο Καπετάνιος ήταν οικογενειάρχης, που αφήνει πίσω του ορφανά.
o   Τονίζει την τραγικότητα του Καπετάνιου, που ξέχασε το μοναδικό πράγμα που είχε να πάρει μαζί του.
o   Μεγαλώνει τις τύψεις του συγγραφέα, αφού διαπιστώνει ότι ο Καπετάνιος είχε οικογένεια να θρέψει.

Ø Εργασίες:
o   Ποια είναι τα συναισθήματα των προσώπων μετά την αναχώρηση του εκτελεστικού αποσπάσματος; Με ποιο τρόπο καταφέρνει ο συγγραφέας να τα περιγράψει;
o   Να επισημάνετε τα χωρία στα οποία φαίνεται ότι ο συγγραφέας νοιώθει ενοχές που γλίτωσε τη ζωή του.