Γραμματική

Δευτερόκλιτα επίθετα

Τα δευτερόκλιτα επίθετα χωρίζονται στις παρακάτω κατηγορίες: Ασυναίρετα Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ σοφὸς, ἡ σοφὴ, τὸ σοφόν, ὁ δίκαιος, ἡ δικαία, τὸ δίκαιον Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ, ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον Συνηρημένα Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ χρυσοῦς, ἡ χρυσῆ, τὸ χρυσοῦν Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ὁ, ἡ εὔνους, τὸ εὔνουν Αττικόκλιτα, π.χ. ὁ, ἡ ἵλεως, τὸ ἵλεων

  

Απορία: Αν τα ασυναίρετα επίθετα χωρίζονται σε: Τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ σοφὸς, ἡ σοφὴ, τὸ σοφόν, ὁ δίκαιος,  ἡ δικαία, τὸ δίκαιον Τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ὁ, ἡ ἄφθονος, τὸ ἄφθονον πώς θα ξέρουμε ποια είναι τρικατάληκτα και ποια είναι δικατάληκτα; Η γραμματική λέει ότι είναι δικατάληκτα: α) τα περισσότερα από τα σύνθετα, π.χ. ὁ, ἡ ἄ-γονος, τὸ ἄ-γονον ὁ, ἡ ἕν-δοξος, τὸ ἔν-δοξον ὁ, ἡ ἀξιό-μαχος, τὸ ἀξιό-μαχον Βεβαίως, υπάρχουν και επίθετα σύνθετα τα οποία παρόλο που είναι  σύνθετα είναι τρικατάληκτα, π.χ. ὁ ἀντάξιος, ἡ  ἀνταξία, τὸ ἀντάξιον,  ή τα επίθετα σε –ικός, π.χ. ὁ ἐξεταστικός, ἡ ἐξεταστική, τὸ ἐξεταστικόν. β) τα απλά επίθετα: αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος,  βέβηλος, γαμήλιος, δόκιμος,ἕωλος (=παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος,  κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασός (=ήμερος), π.χ. ὁ, ἡ αἰφνίδιος, τὸ αιφνίδιον. γ) μερικά επίθετα σε -ος που χρησιμοποιούνται στο αρσενικό και το θηλυκό και ως ουσιαστικά, π.χ. ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν   ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον. δ) μερικά απλά που λήγουν σε: –ειος, π.χ. ὁ, ἡ βόρειος τὸ βόρειον -ιος π.χ. ὁ, ἡ γαμήλιος, τὸ γαμήλιον -ιμος ὁ, ἡ δόκιμος, τὸ δόκιμον Για να το κάνουμε ακόμη πιο πολύπλοκο, υπάρχουν και επίθετα, απλά ή σύνθετα, που είναι συγχρόνως τρικατάληκτα και δικατάληκτα, π.χ.   Δικατάληκτο Τρικατάληκτο ὁ, ἡ βέβαιος τό βέβαιον ή ὁ βέβαιος, ἡ βεβαία, τό βέβαιον ὁ, ἡ ἔρημος, τό ἔρημον ή ὁ ἔρημος, ἡ ἐρήμη, τό ἔρημον ὁ, ἡ ἀναίτιος, τό ἀναίτιον ή ὁ ἀναίτιος, ἡ ἀναιτία, τό ἀναίτιον ὁ, ἡ ἀνάξιος, τό ἀνάξιον ή ὁ ἀνάξιος, ἡ ἀναξία, τό ἀνάξιον

καταλήξεις των δευτερόκλιτων επιθέτων
Ενικός	Αρσενικά	Θηλυκά		Ουδέτερα
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	-ος -ου -ῳ -ον -ε	-η -ης -ῃ -ην -η	-α -ας -ᾳ -αν -α	-ον -ου -ῳ -ον -ον
Πληθυντικός
ον. γεν. δοτ. αιτ. κλ.	-οι -ων -οις -ους -οι	-αι -ῶν -αις -ας -αι		-α -ων -οις -α -α

Ασυναίρετα δευτερόκλιτα επίθετα  Τριγενή και τρικατάληκτα

Παρατήρηση: Τα δευτερόκλιτα επίθετα, που είναι τριγενή και τρικατάληκτα είναι λίγο ιδιόμορφα στο σχηματισμό των τριών γενών· πρόσεξε λίγο τα παρακάτω παραδείγματα: αρσενικό θηλυκό ουδέτερο α' ομάδα σοφὸς σοφὴ σοφὸν ἀγαθὸς ἀγαθὴ ἀγαθὸν θετικὸς θετικὴ θετικὸν β' ομάδα δίκαιος δικαία δίκαιον στερεὸς στερεὰ στερεόν νέος νέα νέον Όπως παρατηρείς, τα αρσενικά και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ος· τα ουδέτερα και των δύο ομάδων έχουν κατάληξη -ον· τα θηλυκά όμως έχουν δύο καταλήξεις· άλλοτε -η κι άλλοτε -α Ο λόγος αυτής της διαφοράς βρίσκεται στο αρσενικό!

Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από ῥ, τότε το θηλυκό σχηματίζεται με κατάληξη -η.

Όταν πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ῥ, τότε το θηλυκό σχηματίζεται με κατάληξη -α.

Εξαίρεση αποτελεί το επίθετο ὁ ὄγδοος, ἡ ὀγδόη κι όχι η ὀγδόα. Είναι απαραίτητη μια άσκηση: 1η άσκηση

  

Ασυναίρετα τριγενή και τρικατάληκτα
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	σοφ-ὸς σοφ-οῦ σοφ-ῷ σοφ-ὸν σοφ-ὲ	δίκαι-ος δικαί-ου δικαί-ῳ δίκαι-ον δίκαι-ε
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	σοφ-οὶ σοφ-ῶν σοφ-οῖς σοφ-οὺς σοφ-οὶ	δίκαι-οι δικαί-ων δικαί-οις δικαί-ους δίκαι-οι
ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ σοφ-ὴ σοφ-ῆς σοφ-ῇ σοφ-ὴν σοφ-ὴ δικαί-α δικαί-ας δικαί-ᾳ δικαί-αν δικαί-α αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ σοφ-αὶ σοφ-ῶν σοφ-αῖς σοφ-ὰς σοφ-αὶ δίκαι-αι δικαί-ων δικαί-αις δικαί-ας δίκαι-αι τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ σοφ-ὸν σοφ-οῦ σοφ-ῷ σοφ-ὸν σοφ-ὸν δίκαι-ον δικαί-ου δικαί-ῳ δίκαι-ον δίκαι-ον τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ σοφ-ὰ σοφ-ῶν σοφ-οῖς σοφ-ὰ σοφ-ὰ δίκαι-α δικαί-ων δικαί-οις δίκαι-α δίκαι-α Το θηλυκό σε -η, γιατί πριν την κατάληξη -ος του αρσενικού υπάρχει  σύμφωνο εκτός από ῥ. Το θηλυκό σε -α, γιατί πριν από την κατάληξη -ος του αρσενικού  υπάρχε ιφωνήεν ή ῥ.

Σχηματίζονται και κλίνονται σαν το σοφός: ὁ θερμός, ἡ θερμή, τὸ θερμὸν  // ὁ πρῶτος, ἡ πρώτη, τὸ πρῶτον //ὁ λίθινος, ἡ λιθίνη, το λίθινον.* Σχηματίζονται και κλίνονται σαν το δίκαιος: ὁ δεξιός, ἡ δεξιά, τὸ δεξιὸν // ὁ νέος, ἡ νέα, τὸ νέον // ὁ βέβαιος, ἡ βεβαία, τὸ βέβαιον* * Όταν το αρσενικό τονίζεται στην ΠΠΛ, το θηλυκό τονίζεται στην ΠΛ Αν θες να μάθεις το γιατί, διάβασε τα παρακάτω. Ήρθε η ώρα για τη 2η άσκηση Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι ο τονισμός του θηλυκού, όταν το αρσενικό τονίζεται στην ΠΠΛ. Ας πάρουμε το επίθετο ὁ ἅγιος. Σύμφωνα με όσα είπαμε παραπάνω, αφού πριν από το -ος της κατάληξης υπάρχει φωνήεν, το θηλυκό θα τελειώνει σε -α, άρα θα γίνει ἡ ἁγια. Πού θα τονίσουμε όμως ; Θα πούμε  ἅγια ή  ἁγία; Γι' αυτό υπάρχουν οι παρακάτω κανόνες που θα μας βοηθήσουν. 1. Το -α της κατάληξης είναι μακρό, αυτό σημαίνει ότι στα αρχαία προφερόταν ως δύο συλλαβές: α-γι-α-α. 2. Οι αρχαίοι (όπως κι εμείς οι νέοι), δεν μπορούσαν να τονίσουν πέρα από την ΠΠΛ, (πέρα από την τρίτη από το τέλος συλλαβή), άρα δε θα μπορούσαν να πουν ά-γι-α-α. (Προσπάθησε να το προφέρεις δυνατά ως μια λέξη, και θα δεις ότι δε λέγεται. Αν δεν το καταλαβαίνεις, πώς θα σου φαινόταν αν τονίζαμε εμείς τη λέξη ανωμαλος έτσι: άνωμαλος! Άρα, όταν ένα θηλυκό επίθετο τελειώνει σε -α, τότε, για λόγους τονισμού, θα τονίζεται μέχρι την ΠΛ. Έτσι και:  το θηλυκό του ἅγιος δεν είναι ἅγια αλλά ἁγία, το θηλυκό του δίκαιος δεν είναι δίκαια αλλά δικαία το θηλυκό του πλούσιος δεν είναι πλούσια αλλά πλουσία το θηλυκό του ἐπιτήδειος δεν είναι επιτήδεια αλλά επιτηδεία Αφού ξέρουμε πώς τονίζεται η ονομαστική του ενικού, ξέρουμε να τονίσουμε και τις υπόλοιπες πτώσεις του ενικού. Τα μάθαμε στην κλίση των ουσιαστικών. δες εδώ Για τον πληθυντικό τώρα. Η ονομαστική, άρα και η κλητική (αφού είναι ίδιες) και η γενική, τονίζονται όπου και όπως τονίζονται οι ίδιες πτώσεις στο αρσενικό, π.χ. αρσενικό θηλυκό ονομ. - κλ. γενική ονομ. - κλ. γενική ἅγιοι ἁγίων ἅγιαι ἁγίων γενναῖοι γενναίων γενναῖαι γενναίων φαιδροὶ φαιδρῶν φαιδραὶ φαιδρῶν

Ασυναίρετα διγενή και τρικατάληκτα
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ἄφθον-ος ἀφθόν-ου ἀφθόν-ῳ ἄφθον-ον ἄφθον-ε	τιμωρ-ὸς τιμωρ-οῦ τιμωρ-ῷ τιμωρ-ὸν τιμωρ-ὲ	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	ἄφθον-ον ἀφθόν-ου ἀφθόν-ῳ ἄφθον-ον ἄφθον-ον	τιμωρ-ὸν τιμωρ-οῦ τιμωρ-ῷ τιμωρ-ὸν τιμωρ-ὸν
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ἄφθον-οι ἀφθόν-ων ἀφθόν-οις ἀφθόν-ους ἄφθον-οι	τιμωρ-οὶ τιμωρ-ῶν τιμωρ-οῖς τιμωρ-οὺς τιμωρ-οὶ	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	ἄφθον-α ἀφθόν-ων ἀφθόν-οις ἄφθον-α ἄφθον-α	τιμωρ-ὰ τιμωρ-ῶν τιμωρ-οῖς τιμωρ-ὰ τιμωρ-ὰ

Ήρθε η ώρα για δύο ασκήσεις: 3η άσκηση,  4η άσκηση

Συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα

Τα συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τριγενή και τρικατάληκτα, π.χ. ὁ χρυσοῦς, ἡ χρυσῆ, τὸ χρυσοῦν τριγενή και δικατάληκτα, π.χ. ὁ, ἡ εὔνους, τὸ εὔνουν. Σχηματίζονται όπως και τα συνηρημένα ουσιαστικά της β' κλίσης. Δεν έχουν κλητική!

Συνηρημένα τριγενή και τρικατάληκτα
ὁ τοῦ τῷ τὸν χρυσ-οῦς χρυσ-οῦ χρυσ-ῷ χρυσ-οῦν   ἡ τῆς τῇ τὴν χρυσ-ῆ χρυσ-ῆς χρυσ-ῇ χρυσ-ῆν τὸ τοῦ τῷ τὸ χρυσ-οῦν χρυσ-οῦ χρυσ-ῷ χρυσ-οῦν οἱ τῶν τοῖς τοὺς χρυσ-οῖ χρυσ-ῶν χρυσ-οῖς χρυσ-οῦς   αἱ τῶν ταῖς τὰς χρυσ-αῖ χρυσ-ῶν χρυσ-αῖς χρυσ-ᾶς τὰ τῶν τοῖς τὰ χρυσ-ᾶ χρυσ-ῶν χρυσ-οῖς χρυσ-ᾶ Συνηρημένα διγενή και τρικατάληκτα ὁ τοῦ τῷ τὸν   ἠ τῆς τῇ τὴν εὔν-ους εὔν-ου εὔν-ῳ εὔν-ουν τὸ τοῦ τῷ τὸ εὔν-ουν εὔν-ου εὔν-ῳ εὔν-ουν οἱ τῶν τοῖς τοὺς   αἱ τῶν ταῖς τὰς εὖν-οι* εὔν-ων εὔν-οις εὔν-ους τὰ τῶν τοῖς τὰ εὔν-οα** εὔν-ων εὔν-οις εὔν-οα
Προσοχή: Τονίζονται σ' όλες τις πτώσεις και στα τρία γένη στη λήγουσα και παίρνουν περισπωμένη.	* Η κατάληξη -οι  στην ονομαστική  πληθυντικού είναι  βραχύχρονη,  παρόλο που  προέρχεται από  συναίρεση.  ** Στο τέλος του  πληθυντικού των  ουδετέρων το -οα  μένει ασυναίρετο  και έχουν κατάληξη  -οα.  Τονίζονται παντού  στην παραλήγουσα.

Αττικόκλιτα
ὁ τοῦ τῷ τὸν ὦ	ἡ τῆς τῇ τὴν ὦ	ἵλε-ως ἵλε-ω ἵλε-ῳ ἵλε-ων ἵλε-ως	τὸ τοῦ τῷ τὸ ὦ	ἵλε-ων ἵλε-ω ἵλε-ῳ ἵλε-ων ἵλε-ων
οἱ τῶν τοῖς τοὺς ὦ	αἱ τῶν ταῖς τὰς ὦ	ἵλε-ῳ ἵλε-ων ἵλε-ῳς ἵλε-ως ἵλε-ῳ	τὰ τῶν τοῖς τὰ ὦ	ἵλε-α* ἵλε-ων ἵλε-ῳς ἵλε-α* ἵλε-α*
Όλα τα αττικόκλιτα είναι δικατάληκτα εκτός από το επίθετο ὁ πλέως, ἡ  πλέα, τὸ πλέων· τα σύνθετά του όμως σχηματίζονται με δύο καταλήξεις, π.χ. ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεον  * Στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού του ουδετέρου, έχουν κατάληξη -α, σύμφωνα με τα ουδέτερα της κοινής β'  κλίσης

Δεικτικές αντωνυμίες Δεικτικές λέγονται οι αντωνυμίες που φανερώνουν δείξιμο (αισθητό ή νοητό). Δεικτικές αντωνυμίες είναι οι εξής:οὗτος, αὕτη, τοῦτο ἐκεῖνος, ἐκείνη, ἐκεῖνο ὅδε, ἥδε, τόδε (= αυτός εδώ, αυτός δα, ο εξής)τοιόσδε, τοιάδε, τοιόνδε ή τοιοῦτος, τοιαύτη, τοιοῦτο(ν) (= τέτοιος)τοσόσδε, τοσήδε, τοσόνδε ή τοσοῦτος, τοσαύτη, τοσοῦτο(ν) τηλικόσδε, τηλικήδε, τηλικόνδε ή τηλικοῦτος, τηλικαύτη, τηλικοῦτο(ν)  (= τόσο μεγάλος) οὗτος, αὕτη, τοῦτο Ενικός αριθμός αρσενικό θηλυκό ουδέτερο Ονομαστική οὗτος αὕτη τοῦτο Γενική τούτου ταύτης τούτου Δοτική τούτῳ ταύτῃ τούτῳ Αιτιατική τοῦτον ταύτην τοῦτο Κλητική οὗτος αὕτη - Πληθυντικός αριθμός Ονομαστική οὗτοι αὗται ταῦτα Γενική τούτων τούτων τούτων Δοτική τούτοις ταύταις τούτοις Αιτιατική τούτους ταύτας ταῦτα Κλητική - - -