Καλλιπάτειρα... Μια ακόμα φιλολογική ανατομία.

Δύσκολο, όποιοι έχετε περάσει από τη Β' Γυμνασίου να μην έχετε κάνει το κείμενο στην Ενότητα 9 των Αρχαίων Ελληνικών όπου περιγράφεται από τον Παυσανία η ιστορία της Καλλιπάτειρας. Δυσκολότερο, στη Ρόδο που βρισκόμαστε, να μην έχετε έλθει στην οποιαδήποτε επαφή με το αναλόγου περιεχομένου σονέτο του Λορέντζου Μαβίλη αλλά... για το τυπικόν του πράγματος, ακολουθεί η παράθεση του ποιήματος:

                                                   «Αρχόντισσα Ροδίτισσα, πώς μπήκες;                                                                                           Γυναίκες διώχνει μια συνήθεια αρχαία                                      
   εδώθε». – «Έχω ένα ανίψι, τον Ευκλέα,
       τρία αδέρφια, γιο, πατέρα Ολυμπιονίκες•  
 

να με αφήσετε πρέπει, Ελλανοδίκες,
και εγώ να καμαρώσω μέσ' στα ωραία
κορμιά, που για το αγρίλι του Ηρακλέα
παλεύουν, θιαμαστές ψυχές αντρίκειες.

Με τες άλλες γυναίκες δεν είμαι όμοια•
στον αιώνα το σόι μου θα φαντάζει
με της αντρειάς τα αμάραντα προνόμια.

Με μάλαμα γραμμένος το δοξάζει
σε αστραφτερό κατεβατό μαρμάρου
ύμνος χρυσός του αθάνατου Πινδάρου»

Και για το ακόμα πιο τυπικόν του πράγματος, ακολουθεί ενδελεχής ανάλυση του ποιητικού κειμένου αρχής γενομένης από τα βιοεργογραφικά του ποιητή. Παρακάτω, θα βρείτε συγκεντωμένα υπο μορφήν σημειώσεων στοιχεία για την νοηματική, την ερμηνευτική και την αισθητική προσέγγιση του σονέτου.

                            ΒΙΟΕΡΓΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 Ο Λορέντζος Μαβίλης γεννήθηκε το 1860 στην Ιθάκη αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Κέρκυρα  όπου και συνδέθηκε με φιλία με τον μαθητή του Διονυσίου Σολωμού, Ιάκωβο Πολυλά. Σπούδασε φιλολογία, γλωσσολογία και φιλοσοφία στη Γερμανία και συμμετείχε στον επαναστατικό αγώνα της Κρήτης και της Ηπείρου, κατά τον οποίο και τραυματίστηκε. Έτσι, επέστρεψε στην Κέρκυρα, όπου ασχολήθηκε εντονότερα με την ποίηση κι έγραψε τα καλύτερα σονέτα του. Ασχολήθηκε, επίσης, με την πολιτική και εξελέγη Βουλευτής το 1910. Η πατριωτική δράση του συνεχίστηκε στους Βαλκανικούς Πολέμους στους οποίους έλαβε εθελοντικά μέρος. Σκοτώθηκε στο μέτωπο της Ηπείρου το 1912.  
 Ο Μαβίλης αποτελεί τον νεότερο και τελευταίο εκπρόσωπο της Επτανησιακής Σχολής, δηλαδή του ποιητικού ρεύματος το οποίο επηρέασε βαθύτατα ο Σολωμός όσον αφορά τη γλώσσα και το ύφος της σύνθεσης. Στα ποιήματα του Μ., ωστόσο, διακρίνουμε και την επίδραση του Παρνασσισμού (: επιμονή στη μορφική τελειότητα του στίχου, έμπνευση του θέματος από την αρχαιότητα). Τα θεματικά του κέντρα είναι η φύση, ο έρωτας κι η πατρίδα. Έγραψε, κυρίως, σονέτα (= ποίημα με 14 στίχους και συγκεκριμένους κανόνες σύνθεσης). Εκτός από την ποίηση, το έργο του Μ. περιλαμβάνει άρθρα, κριτικά δοκίμια και μεταφράσεις.

ΠΡΟΧΩΡΩΝΤΑΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Το ποίημα γράφτηκε το 1895 (με αφορμή την επικείμενη, το 1896, αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα), αλλά δημοσιεύτηκε το 1899 στο περιοδικό Τέχνη.  

Αφορμή για τη σύνθεση του ποιήματος είναι ένα ιστορικό περιστατικό της αρχαιότητας: η παρακολούθηση των Ολυμπιακών από την Καλλιπάτειρα, κόρη του Διαγόρα. Παρόλο που οι γυναίκες δεν επιτρέπονταν στο κοινό των γυμνικών αγώνων, η Καλλιπάτειρα σπάει αυτό το κατεστημένο, διότι ήθελε να δει από κοντά τον γιο της, Πεισίροδο, να διαγωνίζεται στην πυγμαχία.

 ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΘΕΜΑ: η προσπάθεια της Καλλιπάτειρας να πείσει τους Ελλανοδίκες να την αφήσουν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

ΔΟΜΗ:  Α’ Ενότητα: στ. 1-3: Η απαγόρευση των Ελλανοδίκων

               Β’ Ενότητα: στ. 4-14: Η απάντηση της Καλλιπάτειρας

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το ποίημα ακολουθεί το ρεύμα του παρνασσισμού (: ιδιαίτερη φροντίδα για την τελειότητα της μορφής, θέμα εμπνευσμένο από την αρχαιότητα)

Ανάπτυξη του θέματος με διαλογικό τρόπο:                                                                                                       Οι Ελλανοδίκες εκπλήσσονται με την παρουσία μιας γυναίκας στο κοινό των Ολυμπιακών Αγώνων: αν κι η προσφώνησή τους προς την Καλλιπάτειρα (στ. 1 Αρχόντισσα) αποκαλύπτει τον σεβασμό που τρέφουν στο πρόσωπό της, ωστόσο της τονίζουν ότι πρέπει να φύγει. 
 Το πρόσωπο που μιλά αλλάζει στο μέσον του 3^ου  στίχου και, από τους Ελλανοδίκες, περνάμε στην απόκριση της Καλλιπάτειρας:   

• απαρίθμηση των ολυμπιονικών της οικογένειάς της [κλιμάκωση: ξεκινά από τους συγγενείς δευτέρου βαθμού και φτάνει στους συγγενείς πρώτου βαθμού],
• αίτημα να παρακολουθήσει τους Αγώνες 
•  διαπίστωση ότι δεν είναι σαν τις υπόλοιπες γυναίκες + αιτιολόγηση (: καταγωγή από ξεχωριστό γένος) 
•  απόδειξη της δόξας της γενιάς της είναι ότι ακόμα κι ο Πίνδαρος κατέγραψε τα κατορθώματα των συγγενών της   

                          =>  ΚΛΙΜΑΚΩΣΗ

Χαρακτηρισμός της Καλλιπάτειρας: δυναμική και θαρραλέα προσωπικότητα που τολμά να προκαλέσει τις συνήθειες του καιρού της, πειστική στα επιχειρήματά της, εξαιρετικά υπερήφανη για την ένδοξη γενιά της

Βασικές ιδέες του ποιήματος:

•  Λίγο πριν τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες (1896), ο Μαβίλης εμπνέεται από ένα περιστατικό των αρχαίων που αποδεικνύει την ανώτερη αξία των Ολυμπιακών η οποία δίνει άφθαρτη τιμή στον ολυμπιονίκη και την οικογένειά του. Η αξία αυτή αποδεικνύεται από τη λαχτάρα της Καλλιπάτειρας να βρεθεί ανάμεσα στο κοινό αλλά και της εξαίρεσης που  απαιτεί και της  γίνεται, εξαιτίας των αθλητικών επιτευγμάτων της οικογένειας της.
•  Ιδανικά αρχαίων αγώνων: ανιδιοτέλεια (: οι αθλητές αγωνίζονταν για ένα στεφάνι και για την υστεροφημία), ισόρροπη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος. Αντίθετα, σήμερα, παρατηρούμε πτώση του πνεύματος του ολυμπισμού.
•  Σημασία της Τέχνης: έχει την ικανότητα να χαρίζει την αθανασία.
•  Κοινωνική θέση γυναίκας: υποβιβασμένη στην αρχαιότητα αφού δεν της επιτρεπόταν καν να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς. Αντίθετα, σήμερα, έχει το δικαίωμα όχι απλώς να δει αλλά και να συμμετάσχει στους αγώνες.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

ΓΛΩΣΣΑ: δημοτική πλούσια σε έκφραση π.χ. χρήση πολλών επιθέτων, με κάποιες ποιητικές εκφράσεις (στ. 8 θιαμαστές)

ΜΕΤΡΟ: ιαμβικός ενδεκασύλλαβος στίχος

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΤΡΟΠΟΣ: δραματοποιημένος διάλογος (οι ήρωες διαλέγονται άμεσα σε πρώτο πρόσωπο χωρίς την παρέμβαση κάποιου αφηγητή)

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ: εικόνες π.χ. στ. 7-8,  μεταφορές π.χ. στ. 14,  παρηχήσεις του ρ, του λ και του ν,  σχήμα υπαλλαγής (στ. 13),  σχήμα υπερβατό (στ.11)
ΥΦΟΣ: Πυκνό, ζωηρό, παραστατικό.

*** Το ποίημα ακολουθεί πλήρως τους κανόνες σύνθεσης ενός σονέτου [Μορφή: 2 τετράστιχες + 2 τρίστιχες στροφές με ομοιοκαταληξία: ΑΒΒΑ ΑΒΒΑ ΓΔΓ ΔΕΕ και στίχο ιαμβικό εντεκασύλλαβο, Περιεχόμενο: το θέμα του σονέτου αναπτύσσεται στα δύο τετράστιχα, ενώ στα τρίστιχα επαναλαμβάνεται ως συμπέρασμα που οδηγεί σε δραματική κορύφωση και τον ένατο στίχο να λειτουργεί ως σύνδεσμος μεταξύ πρώτου και δεύτερου μέρους].